Kadir Gecesi,diğer önemli gördüğümüz gecelere (Cuma,beraat…) kıyasen en önde gelenidir çünkü yüce Allah bu gecenin 1.000 aydan daha değerli olduğunu buyurmuştur(1).1000 ay , yaklaşık olarak 83 yıl yapmaktadır.83 yıl yapsa da bin aydan kasıt kesretten kinayedir,denilebilir yani ne derece üstün bir gece olduğunu ifade etmek için o tabir kullanılmıştır.Gece ile ilgili Kur’an’da süre olduğunu ifade ettikten sonra hemen belirtelim ki bu sebebe binaen tefsirlerde de bu gece uzunca işlenmiştir.(2) bu gece ile ilgili pek çok sahih hadis de mevcuttur.(3)Leyletu’l Kadr (kadir gecesi) : Taktir ve kaza gecesi manasına gelir.(4)
Hangi gecedir ?
Ulema bu konuda ihtilafa düşmüştür.Denildi ki Ramazan’ın ilk gecesidir,bir başka görüşe göre 17. gecedir,bir başka görüşe göre 18. gecedir,19. gecedir,21. gecedir,23.gecedir,25.gecedir,27.gecedir,29.gecedir,Ramazan’ın son gecesidir…Öte yandan Ramazan’ı bırakın, senin geneli içinde yer alır,denildi.Ramazan’ın tamamıdır,denildi.Ebu Hanife ‘ o gece Ramazan içindedir bazen öne alınır, bazen tehir edilir.’ dedi.İmam Azam’ın öğrencileri olan Ebu Yusuf ile imam Muhammed’e göre ise kadir gecesinin tekaddüm ve tehiri söz konusu değildir ve o gece muayyen de değildir.Bir rivayete göre o iki imamın tahminine göre kadir gecesi ,Ramazan’ın son yarısıdır.İmam Şafii’ye göre kadir gecesi,Ramazan’ın son 10 günü içindedir ve kıyamet gününe dek değişmez.Ebu Bekr Razi kadir gecesi aylardan sadece bir aya mahsus değildir,demiştir.Kadıhan’da hanefilerin ifade ettiğine göre Ebu Hanife’den nakl edilen meşhur görüş kadir gecesinin sene içinde dönmesi/dolaşmasıdır.Bu bazen Ramazan’a denk gelir,bazen de başka bir aya gelir.Bu sahih görüştür çünkü İbn Abbas,İbn Mesut,İkrime ve diğer sahabiden nakl edilen görüş budur.Hz.Ebu Saidi’l Hudri 21. gece demiş,Hz.Bilal 24. gece demiş,Hz.Ali 19. gece demiş.(5)
Kadir gecesine dair farklı hadisler mevcuttur buna binaen sahabiler arasında da kadir gecesine yönelik farklı tahminler mevcuttur.Sahabinin çoğunluğunun görüşü kadir gecesinin Ramazan ayının 27. gecesi olmasıdır.(6) Bu geceyle ilgili yazı barındıran kitap listesi oldukça kabarıktır.(7)
Bu geceye has bir dua vardır
اَللّهُمَّ اِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنّى “Allahümme inneke afüvvün tühıbbü`l-afve fa`fü annî yani, “Ya Rabbî! Sen afvedicisin; afvı, bağışlamayı seversin, beni affet.” (8)
Kadir gecesinin diğer adları nelerdir ?
Kadir gecesi,diye bu süreye isim verilmiştir çünkü eceller ve rızıklar ve alemin tüm olguları bu gecede taktir edilir.Bu ismin verilmesine yönelik farklı görüşler de mevcuttur bunlardan birisi de müminler için rahmetin taktir edildiği gece olmasıdır.(9) Bu gece için ‘mübarek gece (10) ,şeref gecesi,fazilet gecesi (11) ,tedebbur gecesi,taktir gecesi(12),hüküm gecesi,kaza gecesi’ isimleri verilmiştir.(13)
”Ramazan,Kur’an’ın indirildiği aydır…”(14) Kur’an Ramazan ayında levh-i mahfuzdan dünya semasına toptan inmiştir.Yani Kadir gecesinde Kur’an’ın bizzat kendisi peygamberimize inmemiştir.(15) İbn Abbas ve diğerleri şöyle demiştir ” Allah Kur’an’ı tek bir seferde tamamını levhi mahfuzdan beytül izze’ye indirdi.Sonra olaylara göre parça parça resulune 23 yılda indirdi.” (16)
Kadir gecesinin bin aydan daha hayırlı olması ne demektir ?
Süfyan’ı Sevri şöyle demiştir :” Mücahit’ten bana şöyle bir rivayet ulaştı ‘Kadir gecesi bin aydan daha hayırlıdır ; Onda yapılan amel,oruç,kıyam bin aydan daha hayırlıdır.”(17)
Kadir gecesi gelince akla tespih namazı gelmektedir.Tespih namazı kılmayı kadir gecesine ait bir ibadet gibi görenler vardır.Oysa tespih namazının belli bir vakti yoktur,nafile namazların kılınabildiği her vakitte kılınabilir. (18)Hanefi olanlar ,tesbih namazını cemaatle değil,tek başına kılmaya özen gösterilmelidir.(19)
video
______________________
Dipnotlar
1-Kadir süresi
2-Tefsirlerden bakış;Bu süre Mekki mi Medeni midir ?Alusi ‘ Celaleddin Suyuti, İtkan’da bu konuyla ilgili iki görüş olduğunu belirtmiş ve çoğunluğa göre bu süre Mekke’de inmiştir.’ demiştir.Bk.Ruhul Meani, c.30,s.189,Daru İhyai turasi’l Arabiy;Celalettin Suyuti, ‘Mekke’de indi.’ demiştir.Bk.Dürrül mensur,c.15,s.533,1.Baskı,2003,Kahire;Dahhak,Mukatil ve alimlerin çoğunluğuna göre Mekke’de inmiştir.Bk.Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.183,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut;Ebu Hayyan’ın ifadesine göre ‘Kadir süresi çoğunluğun görüşüne göre Medine’de inmiştir.’Bk.El-Bahru’l Muhit,c.8,s.492, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,1993;İsmail Hakkı Bursevi , Bu sürenin Mekki olduğunu belirtmiş ve bir görüşe göre de medenidir,demiştir.Bk.c.10,s.479,Matbaatu’l Osmaniyye;Prof.Dr.Muhammet Ali Sabuni,bu süre için mekki demiştir.Bk.Safvetu’t Tefasir,Daru’s Sabuni,c.3,Kadir süresi
3-Buhari’de konuyla ilgili olan bap 32 numaralı baptır.5 bap ve 10 hadis içerir. (2014-2024)
Buhari hadislerinden bazıları şunlardır ;
مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ
“Her kim inanarak ve sevabını Allah’tan umarak kadir gecesinde kalkar ibadet ederse, geçmiş günahları onun lehine affedilir. Her kim de Ramazan orucunu inanarak ve mükâfatını ancak Allah’tan umarak tutarsa, onun geçmiş günahları mağfiret olunur.” Bk.Buhari,Kitabu fazli leyleti’l Kadr,1 (2014) ;İbn Receb,Letaifu’l Mearif,s.371,5.Baskı,1999,Daru İbn Kesir,Beyrut;Ayrıca bk.Nesai,Sünen- i Suğra;A.B.Hanbel,Müsned;İbn Hibban,Sahih;Nesai,Sünen-i Kübra;Beyhaki,Marifetu’s sünen ve’l Asar;İshak b.Rahuye,Müsned;Taberani,Müsed-i Şamiyyin;Mervezi,Kıyamu Ramazan;Beyhaki,Şuabu’l İman;İraki,Tarhu’t Tesrib;Beyhaki,Fezailu’l Evkat
Diğer bir hadis de şudur : أن رجالا من أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم أروا ليلة القدر في المنام في السبع الأواخر . فقال النبي صلى الله عليه وسلم : أرى رؤياكم قد تواطأت في السبع الأواخر . فمن كان متحريها فليتحرها في السبع الأواخر
” Peygamberin sahabesinden bazı kimselere kadir gecesi, rüyada Ramazanın son yedi gecesi içinde gösterildi. Resulullah ( S.A. v.) da sahabilerine: “Ben sizin rüyalarınızın Ramazanın son yedi gecesi içinde birbirine uygun düşmüş olduğunu görüyorum. Artık kim kadir gecesini aramaya çalışacaksa, onu Ramazanın son yedi gecesi içinde arasın.” Bk.Buhari,2015 numaralı hadis ; Muhammet Fuad Abdul Baki, El-lülüü Vel Mercan Fima ittifeka aleyhi’ş Şeyhan (Buhari Ve Müslim İttifak Ettiği Hadisler) (bu kitapta,kadir gecesiyle ilgili 4 hadis geçer.),Fazlu Leyleti’l Kadr,1 , genel 723, Daru ihyai kutubil Arabiyye;Ayni bu hadisle ilgili olarak ‘Tayin etmeksizin,bu hadis kadir gecesinin Ramazan ayının son 7 gecesi içerisinde olduğuna delildir.’ der. Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.187,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut
Bir diğer hadis de şudur :
إِنِّي أُرِيتُ لَيْلَةَ الْقَدْرِ ثُمَّ أُنْسِيتُهَا أَوْ نُسِّيتُهَا، فَالْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِي الْوَتْرِ
“Bana (uykuda) Kadir gecesi (ne ait alametler) gösterildi. Sonra o bana unutturuldu -veya: Ben onu unuttum.- Sizler kadir gecesini Ramazan’ın son on günündeki tek sayılı gecelerde arayınız…” Bk.Buhari,2016 numaralı hadis; Muhammet Fuad Abdul Baki, El-lülüü Vel Mercan Fima ittifeka aleyhi’ş Şeyhan (Buhari Ve Müslim İttifak Ettiği Hadisler),Faslu Leyleti’l Kadr,1 , genel 724, Daru ihyai kutubil Arabiyye
Diğer bir hadis de şudur :تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ “Sizler Kadir gecesini Ramazanın son on günündeki tek gecelerde arayınız.” Bk.Buhari,2017 numaralı hadis.
Diğer bir hadis de şudur : فَابْتَغُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ وَابْتَغُوهَا فِي كُلِّ وِتْرٍ ”…Artık siz onu son on içinde arayınız. Ve yine siz onu bu on içindeki her tek gecede arayınız…” Bk.Buhari,2018
Diğer bir hadis de şudur : تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ “Sizler Kadir gecesini Ramazanın son on günündeki tek gecelerde arayınız.” Bk.Buhari,2020
Diğer bir hadis de şudur : الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي تَاسِعَةٍ تَبْقَى فِي سَابِعَةٍ تَبْقَى، فِي خَامِسَةٍ تَبْقَى “Siz kadir gecesini Ramazan’ın son onu içinde arayınız. Kadir gecesi ya Ramazan’dan kalan dokuzuncu gecede veya kalan yedinci gecede veya kalan beşinci gecededir.” Bk.Buhari,2021 numaralı hadis.
Diğer bir hadis de şudur : هِيَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ هِيَ فِي تِسْعٍ يَمْضِينَ أَوْ فِي سَبْعٍ يَبْقَيْنَ “O kadir gecesi ya Ramazan’ın son on günü içinde geçecek dokuzdadır veya kalan yedi içindedir.” Bk.Buhari,2022 numaralı hadis.
Diğer bir hadis de şudur : خرج النبي صلى الله عليه وسلم ليخبرنا بليلة القدر فتلاحى رجلان من المسلمين فقال خرجت لأخبركم بليلة القدر فتلاحى فلان وفلان فرفعت وعسى أن يكون خيرا لكم فالتمسوها في التاسعة والسابعة والخامسة
Peygamber ( S.A. v) kadir gecesini bizlere haber vermek üzere (hücresinden/evinden) çıktı. Derken Müslümanlardan iki kişi kavga ettiler. Bunun akabinde peygamber: “Ben sizlere kadir gecesini haber vermek üzere çıkmıştım. Filan ile filanca kimseler, birbirleriyle kavga ettiler de (Kadir gecesinin tayinine ait olan bilgi kalbimden) kaldırıldı.Belki de sizler için bu daha hayırlıdır. Artık sizler kadir gecesini (yirmiden sonraki) dokuzuncu veya yedinci veya beşinci gecelerde arayınız.” Bk.Buhari,2023 numaralı hadis.
Müslim’de kadir gecesi 40.Bap olarak geçer.205-222( 1165-1170) arası numaralandırmalar bu gece içindir.Müslim’deki hadislerden bazıları şunlardır :
أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيَهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ ”… Arlık kim Kadir Gecesini arayacaksa onu Ramazanın son yedisinde arasın.”Bk.Müslim,1165 /205
Diğer bir Müslim rivayeti şudur :تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي السَّبْعِ الْأَوَاخِرِ ” Kadir Gecesini, Ramazanın son yedisinde arayın.”Bk. Müslim, … /206
Diğer bir Müslim rivayeti şudur : أَرَى رُؤْيَاكُمْ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَاطْلُبُوهَا فِي الْوِتْرِ مِنْهَا Babası (Abdullah b. Ömer) şöyle demiş; Bir adam Kadir Gecesinin yirmiyedinci gece olduğunu (rüyasında) gördü. Bunun üzerine Peygamber (SaliAllahü Aleyhi ve Sellem) : ”(Kadir Gecesi hakkındaki) rüyalarımızın son on gün içinde olduğunu görüyorum. Binâenaleyh siz onu bu on günün tek gecelerinde arayın. ”Bk. Müslim, … /207
Diğer bir Müslim rivayeti şudur :الْتَمِسُوهَا فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ يَعْنِي لَيْلَةَ الْقَدْرِ فَإِنْ ضَعُفَ أَحَدُكُمْ أَوْ عَجَزَ فَلَا يُغْلَبَنَّ عَلَى السَّبْعِ الْبَوَاقِي ”Siz, onu (yani kadir gecesini) Ramazan’ın son on gecesinde arayın. Şayet biriniz zayıf düşer veya aciz kalırsa sakın kalan yedi geceden mahrum kalmasın. ”Bk. Müslim, … /209
4-Nesefi,c.4,1339; Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.183,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut
5-Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.187,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut;Elbani’nin belirttiğine göre imam Şafii şöyle demiştir :” Bana göre rivayetlerin en güçlüsü 21. gecenin kadir gecesi olmasıdır.” Bk.Sahih-i Sünen-i Tirmizi,c.1,s.414,1.Baskı,2000,Mektebetu’l Mearif,Riyad
6-Kirmani,Kevâkibu’d Derari fi Şerhi Sahihi’l-Buhari,c.9,s.161,Daru ihyai turasi’l Arabiy,1.Baskı,1981,Beyrut
7-İbn Receb,Letaifu’l Mearif,s.371,5.Baskı,1999,Daru İbn Kesir,Beyrut;
Buhari şarihlerinin gece hakkındaki yazıları
I. Bedreddin Ayni,Fazlu leyleti’l Kadr (Kadir gecesinin fazilet babı) hakkında 17 sayfa yazmıştır.Bk.Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.183-199,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut.
II. İbn Hacer el-Askalani,Fethu’l Bari’de ilgili baptan 15 sayfa bahsetmiştir.Bk.C.4,s.255-269 .
III. Kirmani de kendisine ait Buhari şerhinde bu geceye 7 sayfa ayırmıştır.Bk. El-Kevâkibu’d Derari fi Şerhi Sahihi’l-Buhari,c.9,s.156-162,Daru ihyai turasi’l Arabiy,1.Baskı,1981,Beyrut
IV. Bir başka buhari şerhi olan el-Tevzih li şerhi camii’s sahih’te ise konuyla ilgili baba 37 sayfa ayrılmıştır.Bk.Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.13,s.571-608,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar
Müslim şarihlerinin gece hakkındaki yazıları
I. Kadı İyaz 9 sayfa bahsetmiştir.Bk.İkmalu’l Mu’lim bi fevaidi Müslim,C.4,s.141-149,1.Baskı,1998,Darul Feva
II. Muhammed Emin b.Abdullah U.El-Alevi el-Heravi eş-Şafii 27 sayfa bahsetmiştir.Bk.Kevkebe’l Vehhac ve’r-Ravza’l Behhac,C.13,s.195-222,Daru’l Minhac,1.Baskı,2009,Beyrut
III. İmam Nevevi 9 sayfa bahsetmiştir.Bk.El Minhac,C.8,s.57-65,el-Matbaatu’l Misriyye bi’l Ezher,1.Baskı,1929
IV. Suyuti 7 sayfa bahsetmiştir.Bk.el-Dibac,c.3,s.253-259,Daru İbn Affan,1.Baskı,1996
8-Tirmizi,3513;Nesai’nin Kübra’sı,11688;İbn Mace’nin Sünen’i,3850;Elbani bu hadisin sahih olduğunu kaydetmiştir.Bk.Sahih-i Tirmizi,3,170
9-Ebu Hayyan,El-Bahru’l Muhit,c.8,s.492, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,1993; Ruhul Meani, c.30,s.192,Daru İhyai turasi’l Arabiy; El-Bahru’l Muhit,c.8,s.492, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,1993; İbn Hacer el-Askalani,Fethu’l Bari,C.4,s.255
10- İbn Kesir,Tefsir-i Kur’an’il Azim,c.8,s.441,Daru Tayyibe,2.Baskı,1999,Riyad; İmam Maturidi,Tevilatu Ehli’s Sünnet,c.10,s.585,Daru kutubi’l İlmiyye,1.Baskı,2005,Beyrut
11-Ebu Hayyan’ın belirttiğine göre ‘Onu biz indirdik’ ifadesi zaten kadir gecesinin şan ve faziletinin beyanını izhar içindir.El-Bahru’l Muhit,c.8,s.492, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,1993;El-Bahru’l Muhit,c.8,s.492, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,1993; İbn Hacer el-Askalani,Fethu’l Bari,C.4,s.255
12-İbn Arabi,Ahkamu’l Kur’an,c.4,s.427, Kadir süresi, Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut
13-İmam Maturidi,Tevilatu Ehli’s Sünnet,c.10,s.585,Daru kutubi’l İlmiyye,1.Baskı,2005,Beyrut ; İmam Maturidi’nin bu tefsiri Arapça hocam tarafından tercüme edilmektedir.
14-Bakara,185
15-İbn Arabi,Ahkamu’l Kur’an,c.4,s.426, Kadir süresi,Daru Kutubi’l ilmiyye,Beyrut; Ruhul Meani, c.30,s.189,Daru İhyai turasi’l Arabiy;İmam Maturidi,Tevilatu Ehli’s Sünnet,c.10,s.583,Daru kutubi’l İlmiyye,1.Baskı,2005,Beyrut; Nesefi,c.4,s.1339;Suyuti,Dürrül mensur,c.15,s.533,1.Baskı,2003,Kahire; Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.183,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut
16-İbn Kesir,Tefsir-i Kur’an’il Azim,c.8,s.441,Daru Tayyibe,2.Baskı,1999,Riyad
17-İbn Cerir rivayet etmiştir.Bk. İbn Kesir,Tefsir-i Kur’an’il Azim,c.8,s.443,Daru Tayyibe,2.Baskı,1999,Riyad;İbn Hamid’ten rivayet edildiğine göre Hz.Enes şöyle demiştir:”Kadir gecesindeki amel;sadaka,namaz,zekat bin aydan daha hayırlıdır.” Dürrül mensur,c.15,s.533,1.Baskı,2003,Kahire; Mücahit’ten nakl edildiğine göre ; Kadir gecesi bin aydan hayırlıdır buyruğu, ‘kendisinde kadir gecesi olmayan bin aydan daha hayırlıdır’ demektir.Bk.İbn Kesir,Tefsir-i Kur’an’il Azim,c.8,s.443,Daru Tayyibe,2.Baskı,1999,Riyad;Ferra,Meani’l Kur’an,c.3,s.280,Alemu’l Kütüb,Beyrut,3.Baskı,1983;İbn Kuteybe,Tefsir-i Ğaribi’l Kur’an, s.534,Daru kutubil ilmiyye,Beyrut;Zeccac,Meani’l Kur’an ve İ’rabuh,347,Alemu’l Kutub,1.Baskı,1988,Beyrut; İmam Maturidi,Tevilatu Ehli’s Sünnet,c.10,s.585,Daru kutubi’l İlmiyye,1.Baskı,2005,Beyrut;Cessas,Ahkamu’l Kur’an,473,Daru kitabi’l Arabiy,Beyrut; Abdurrezzak,İbn Hamid,İbn Cerir,Muhammed b.Nasr ve İbn Münzir de Katade’den bu anlayışı nakl etmiştir.Bk.Suyuti, Dürrül mensur,c.15,s.534,1.Baskı,2003,Kahire
18-Prof.Dr.Vehbe ez-Zuhavlî, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletühü,Darul Fikr, 1985, 2, 49
19-Nafile namazların cemaat halinde kılınıp kılınamayacağı ihtilaflı bir konudur.Hanefi fıkıh kaynakları ‘teravih,kusuf (güneş tutulma) namazı ve istiska (yağmur dua) namazı hariç’ hiçbir namazı cemaatle kılmaya sıcak bakmaz,mekruh görür.( Hanefilerin görüşleri için bk.İmam Muhammed -İmam Azamın öğrencisi- elAsl c,1s.395,Alemul kutub,1990,1.Baskı,Beyrut;Mevsili,el-İhtiyar,c.1,71-72;Serahsi,Mebsut,c.2,s.125,Gümüşev yayıncılık,İstanbul,2008; Alimlerin çoğunluğuna göre nafile namazlar cemaatle kılınabilir;İbn Kudame,Muğni c,1,s.442 ;Azim abadi,Avnul Mabud,2,224;İmam Malik cemaatle nafile namaz kılmakta sakınca görmemiştir,Müdevvenetül Kübra,1,97;Nevevi,el-Mecmu,4,55)