HADİS ISTILAHLARI

A-Kaynağına Göre:

1-KUDSİ: İçinde kudsi Âlem’in sırlarını taşıyan bir nefes ve gayb âleminden bir nûr ve tarafı ilâhiden geldiği belli bir heybet bulunan, lafzı Rasülullah’a, manası ise ilham ve uykuda bildirmek suretiyle Allah’a ait olan ilâhî ve Rabbani sözlerdir.

2-NEBEVİ: Bizzat Rasülüllah’a ait olan; söz, fiil ve takrirlerdir.

(Zevâid): Dini konular dışındaki sünnetlerdir.

B-Râvi Sayısına Göre:

a-Tabakalardaki râvi sayısına göre:

1-MÜTEVATİR : Aklın ve âdetin “yalan söylemek” üzere birleşmelerini imkânsız gördüğü çok sayıda (en az on kişilik) bir topluluğun, senedin başından sonuna kadar, yine kendileri gibi topluluktan görerek veya işiterek ittifakla rivâyet ettikleri hadistir.

2-ÂHAD: (Haber-i Vahid): “Tevatür derecesine ulaşmayan kişilerin rivâyet ettiği hadislerdir.”

Başka bir tarif : “Her tabakada birden fazla kişi tarafından rivâyet edilmiş olsa da, mütevatir derecesine ulaşmayan haberdir.”

a- Meşhur = ( Müstefiz): Her tabakada en az üç kişinin rivâyet ettiği, veya en az üç farklı senedle rivâyet edilmiş hadistir.

Başka bir tarif: “ilk devirlerde 1-2 kişi tarafından rivâyet edilmiş, sonradan kabul görerek daha fazla kimseler tarafından rivâyet edilen hadislerdir.”

***Müştehir ( meşhur ): ”sahihlik ve zayıflık derecesi ne olursa olsun halk arasında yayılmış meşhur hadislere denir.” Aclûnî’nin Keşfu’l-hafâ, Makdisî’nin ise Makâsıdü’l-hasene isimli eserlerindeki hadisler gibi. Bu tür meşhurlar içinde mevzû rivâyetler de olabilir.

b-Aziz: Baştan sona kadar her tabakada râvileri ikiden az olmayan hadistir.

c-Garip: (ferd): “Her hangi bir tabakasında râvi sayısı (1) bir’e inen hadistir.”

Ferd-i Mutlak: Sahabeden tek râvinin rivâyet ettiği garip hadistir.

Ferd-i Nisbî: Tabiinden sonraki her hangi birinden nakleden râvi sayısın bire indiği hadistir. Bazen de beldelere göre Nisbi olur.

b-Seneddeki râvi sayısına göre:

a- Âli: Râvi ile veya muhaddisle peygamber arasında vasıtası az olan isnaddır.

b-Nâzil: Râvi ile veya muhaddisle peygamber arasında vasıtası çok olan isnaddır.

C-Senedin Kopuk Olup Olmamasına Göre:

a-Kopuk olmayanlar:

1- Muttasıl (Mevsul): İster Hz. Peygamber’den gelerek merfu; ister sahabeden gelerek mevkuf olsun, isnadı muttasıl olan hadislerdir.

2- Müsned: İlk râviden sonuncu râviye kadar, senedi kopuksuz olarak Hz. Rasülüllah’a ref edilen hadislerdir.

Muttasıl, mevsul ve müsned birbiri yerine de kullanılır.

b-Kopuk olanlar veya kopuk sayılanlar:

1-MÜRSEL: Tabiinden birisinin, bir hadisi Hz. Peygamberden işitmediği halde, işitmiş gibi naklettikleri hadislerdir.

Sahâbe Mürseli : Sahabeden herhangi birinin sonradan Müslüman olması, Hz. Peygamber döneminde küçük bir yaşta bulunması veyâ naklettiği hadise ve yâ hâdiseye şâhid olmaması vb. sebeplerle Allah Rasûlü’nden bizzat işitmediği bir rivâyeti işitmiş gibi naklettiği rivâyetlerdir.

2-MUNKATI: Senedinde ortasında peş peşe olmayarak bir veya birkaç râvi düşürülmüş, atlanmış, yahut müphem olarak zikredilmiş olan hadistir.

3-MU’DAL: Senedinde peş peşe iki veya daha fazla ravi atlanmış, ismi zikredilmemiş olan hadistir.

4-MUALLAK: İsnadın başından (muhaddisin olduğu yerden) bir, veya sıra ile daha fazla ravinin hazfedilerek ( قال فلان ) veya ( ذَ كَرَ فلان ) gibi kat’iyyet ifade eden (kısaca cezm sigası ile nakledilen), yahutta ( يُرْوَى ) ( يُذكر ), ( يُحكى ) ve ( حُكِيَ عن فلان ) gibi yarı kat’i ifadelerle (kısaca temrîz sigası ile) rivayet edilen hadislerdir.

5-MÜDELLES: a- Bir râvinin mülâki olduğu şeyhten işitmeden, yahut ta muasırı olmakla beraber mülâki olmadığı şeyhten işitmiş gibi rivâyet ettiği hadislerdir.

b- Râvisi tarafından bir kusuru gizlenerek söz konusu kusurun bulunmadığını vehmettirecek bir şekilde rivâyet edilmiş hadislerdir.

6-MÜ’EN’EN: Müdellis bir râvinin senedinde ( أن ) veya ( ان ) kelimeleri kullanılarak rivayet ettiği hadistir.

7-MU’AN’AN: Müdellis bir râvinin hangi yolla (kıraat ile mi, sema ile mi) aldığını belirtmeden ( عن فلان ) diye naklettiği hadislerdir.

8-MÜPHEM: Senedi veya metninde adı zikredilmeyen kadın ve erkek birisinin ( رجل – امرأة – أعرابيّ ) gibi umûmî lafızla ifade edilmesiyle nakledilen hadislerdir.

D-Söyleyen Şahsa Göre:

1-MERFU: İsnadı ne olursa olsun –muttasıl veya munkatı, sahih, hasen veya zayıf- doğrudan Rasülüllah’a izafe edilen söz, fiil ve takrirlerden oluşan haberlerdir.

2- MEVKUF: Sahabeden birine ait olan, ona izafe edilen söz, fiil ve takrirlerdir.

3- MAKTU: Tabiinden birine izafe edilen söz fiil ve fetvalardır.

E-Sıhhat Derecesine Göre:

1-MAKBUL: Sened ve metni bakımından kabule şayan olan ve kendisiyle amel edilmesi gereken hadislerdir.

a-Sahih: Adalet ve zabt şartlarına sahip râvilerin Hz. Rasül’den kopuksuz bir isnadla rivayet ettikleri şaz ve illetten uzak haberlerdir.

b-Hasen: Adalet şartlarına haiz olmakla birlikte, zabt yönünden sahih hadis ravilerinin derecesine ulaşamayan kimselerin kesiksiz bir senedle rivayet ettikleri şaz ve illetten uzak hadislerdir.

c-Zayıf: Sahih ve hasen hadisin şartlarından birini veya bir kaçını taşımamakla beraber mevzu (uydurma) olduğu da söylenemeyen hadislerdir.

2-MERDÜD: Merdüd: sabit olmama ihtimalinin daha kuvvetli olduğuna dair bir delil bulunan heberlerdir.

Mevzu’: Rasülüllah’a nisbet edilen yalan ve uydurma haberler.

F-Sened ve Ravilerin Durumlarıyla Metne Taalluk Eden Diğer Haberler:

1-MAHFUZ: (şaz’ın zıddı) Aralarında, metin veya sened bakımından zıtlık bulunan hadislerden, diğerlerine oranla ravileri daha sika veya sikalıklarıyla beraber ravileri daha çok olandır.

Şaz: sika bir ravinin, kendinden daha sika birine zıt olarak rivayet ettiği hadistir.

2-MA’RUF: (münker’in zıddı) Zayıf bir ravi tarafından, kendisine muhalif bir hadis rivayet edilmiş olan sika ravilerin hadisleridir.

Münker: Zayıf bir ravinin güvenilir bir raviye muhalif olarak rivayette bulunmasıdır.

3-MUALLEL: (Ma’lul) dış görünüşü itibariyle sağlam görünmekle birlikte, mütehassısların fark edebileceği, sıhhati bozacak gizli kusurları bulunan hadislerdir.

4-MUZDARİP: Ravi veya ravilerin birbirlerine muhalif olarak rivayet ettikleri ve aralarında tercih imkanı bulunmayan hadislerdir.

5-METRUK: Yalanla itham olunan (ittiham bi’l-kizb) veya fıskı zahir olan, açıktan büyük günah işleyen veya da fazla gafil olan, ve yahutta çok evhamlı/hatalı olan ravilerin rivayet ettikleri haberlerdir.

6-MÜDREC: Sened veya metnine, aslında olmayan bir şey ilave edilmiş olan hadislerdir.

7-MAKLUP: İsnadında; bir veya birkaç ravinin isim veya nesepleri, yahut ta metninde; bazı kelimeler veya cümleleri, bilerek veya bilmeyerek değiştirilmiş hadislerdir.

8-MUSAHHAF: 1- Metin veya isnadında, bazı raviler tarafından yapılmış tashif ve tahrifatı ihtiva eden hadislerdir

2- Sened veya metninde harfleri noktalamada hata yaparak rivayet edilmiş olan hadislerdir.

9-MÜSELSEL: Ravilerin bir sözü veya hareketi aynen devam ettirerek rivayet ettikleri hadislerdir.

10-MUHARREF: İçinde hareke ve harf hatası yapılmış olan hadislerdir.

G-Birbirini Kuvvetlendirme (İTİBAR) Açısından:

İTİBAR: Bir hadisin aynının veya benzerinin başka yollardan rivayet edilip edilmediğini (desteklenip desteklenmediğini) ortaya çıkarmak için araştırma yapmaktır.

1- Âdıdı / Destekçisi bulunanlar:

a-MÜTÂBİ: bir hadisin lafızlarına uygun, lafzen benzeri olan ve senedleri en azından aynı sahabide birleşmek üzere başka bir ravi tarafından rivayet edilen hadistir.

b- ŞAHİT: 1- Mutabideki gibi sahabe aynı olmayıp, farklı sahabi ravisi olan hadis.

2- Tek olan bir ravinin hadisine mana yönüyle benzer bir hadis bulunursa.

3- herhangi bir hadise benzer muhtevada, senedle belli bir yerde birleşmek üzere, başka bir yoldan rivayet edilen yahut muhtevaları tamamen aynı veya benzer de olsa başka bir sahabiden nakledilen hadislerdir.

2- Âdıdı / Destekçisi bulunmayanlar: Garîb veya ferd hadislerdir.

FERD: Bir ravinin, güvenilir olsun veya olmasın, rivayeti ile bütün ravilerden teferrüd ettiği hadislerdir. “eğer ferd belirli bir ravi kaydıyla belirtilir ve mesela –Bekr’den, Vail’den başkası rivayet etmedi- denilirse buna garip denir”

ZAYIF HADİSLER

1-MÜRSEL 2-MUNKATI’ 3-MU’DAL 4-MÜDELLES 5-MUALLEL 6-MUZDARİP

7-MAKLÛB 8-ŞAZ 9-MÜNKER 10-METRÜK

SAHİH-HASEN VE ZAYIF ARASINDA MÜŞTEREK

1-MÜSNED 2-MERFU’ 2-MEVKUF 4-MAKTU’ 5-MUTTASIL 6-MU’AN’AN 7- MÜ’E’NEN 8-MUALLAK 9-MÜDREC 10-MEŞHUR 11-MÜSTEFİZ 12-GARİP 13-AZİZ 14-MUSAHHAF 15-MÜSELSEL 16-ÂLÎ 17-NAZİL 18-MUTABİ’ 19-ŞAHİD 20-FERD.

CERH VE TA’DİL’DE

MÜTEŞEDDİD, MÜTESÂHİL VE MÜTEVASSIT SAYILAN ÂLİMLER

A-MÜTEŞEDDİD ÂLİMLER:

1-Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî

2-Dârekutnî

3-Nesâî

4-İbn Abdilber

5-Ali b. el-Medînî

6-Iclî

7-Ezdî

8-Ukaylî

9-İbn Râhûye

10-Fudayl b. Süleyman en-Nümeyrî

11-İbn Hazm

12-Elbânî

B-MÜTESÂHİL ÂLİMLER:

1-Hâkim en-Neysâbûrî

2-Suyûtî

3-İbn Mâce

4-İbn Hıbbân

5-Ahmed Muhammed Şâkir

6-Yahya b. Maîn

7-Hatîb el-Bağdâdî

8-Ebû Hâtim er-Râzî

9-Cûzecânî

10-Tirmizî

11-Heysemî

C-MÜTEVASSIT ÂLİMLER:

1-Buhârî

2-Müslim

3-Ahmed b. Hanbel

4-Ebû Dâvûd

5-Bûsırî

6-Yahya el-Kattân

7-İbn Hacer

8-Zeynüddîn el-Irâkî

9-Zeylaî

10-Ebû Zür’a er-Râzî

11-İbn Adiy

12-Zehebî

13-Muhammed Zâhid el-Kevserî

14-Ebû Ğudde