Bir hadisin h.z peygambere ait olduğuna,dolayısıyla da olmadığına nasıl emin olabilirim ? Hadisleri âitlik açısından iki gruba ayırmak mümkündür : H.z Peygamber,sahabe ya da tabiine âitliği kanıtlanmış olan (sahih) ve kanıtlanmamış olan (hasen,zayıf,mevzu’ )diye.Her ne kadar sahih dediğimiz hadisler kanıtlanmış hadislerdir,desek de mütevatir olmadıkça yüzde yüz sağlamlık arz edemezler ama yine de haberi vahit de olsa delil olarak kabul edilir çünkü haber-i vahidin delil olarak kabul görür. Haber-i Vahidin(ahad hadisin) delil oluşu (Hucurat:6) Alimlerimiz, haber-i vahidin bir hüccet olduğu ve fasık kimsenin şehâdetinin kabul olunmayacağı hususunda bu âyete tutunmuşlardır. Alimlerimiz şöyle demişlerdir: Cenâb-ı Hak, geri durma, araştırma işini, kişinin fasık olmasına bağlamıştır. Binâenaleyh, şâyet âdil bir kimsenin haberi makbul olmasaydı, o zaman, bu işin, kişinin fasık oluşunun bağlanmasının bir manası kalmazdı. Allah Teâlâ, fasıkın haberinin araştırılması emrini vermiştir. Binâenaleyh, şâyet fasıkın sözü makbul olsaydı, hakim (kadî), o haberi araştırmakla memur olmazdı. Şu halde, fâsık kimsenin sözü makbul olmaz. H.z Peygamber,sahâbe ya da tabiine aitliği kanıtlanamayan hadisleri inkâr etmek akıldan çok uzak olmamakla birlikte bir hadisin dayandırıldığı kişiye ait olmadığını da kanıtlayamadıkça inkâr etmemek, aklın kabul edeceği bir gerçektir.Tıpkı beraat-i zimme’nin esas olduğu gibi , yani suç ispatlanmadıkça herkes masumdur,kuralınca ; bir hadisin de âit olmadığı ispatlanamadıkça,ravinin ravilik şartlarına uymadığı ispatlanmadıkça âitliğine zan ile bakılarak delil olarak kullanılır.Nitekim yukarda da atıfta bulunulduğu gibi haberi vahidin delil oluşu belli şartlarla birlikte ayetle sabittir. İslâmın hadis dalı uzmanları,bir hadisi sahih saymak için belli başlı kriterler belirlemişler ve tarihi nitelik taşıyan bu hadisleri günümüz tarih anlayışının çok daha ötesinde sağlamlık,geçerlilik,güvenirlilik arz eder duruma getirmişlerdir.Öyle ya, hangi tarihi bilgimiz güvenirlilik açısından sıkı sıkıya belli başlı kriterlere bağlı olarak süzgeçten geçirilmiştir ? Bir hadisin sahih sayılması için kendisinde ve ravisinde mevcut olmaması gereken nitelikler : 1. Hadisi aktaranın, hayatında yalan söylediğinin tespit edilmiş olması 2. Ravinin yalan söylemekle itham edilmiş olması 3. Ravinin dini emirleri tam manasıyla yerine getirmemesi 4. Ravinin isâma aykırı görüşler ileri sürmesi 5. Ravinin tanınmayan biri olması 6. Ravinin dikkatsiz olması 7. Ravinin ezberinin iyi olmaması 8. Ravinin çok hata yapması 9. Ravinin ezberlediği hadisleri birbirine karıştırıp net olarak hadisi bilememesi 10. Ravinin tüm yönleriyle güvenilir bir raviye zıt hadis aktarması Yukarda geçen maddelere metain-i aşere denir.Bunların dışında da geçerli kurallar vardır ki bunlardan bazıları şunlardır: Aktarılan hadisin kur’an âyetlerine, mutevatir bilgilere ,akla, şüpheden uzak olan tarihi bilgilere aykırı olmamasıdır.
Yukarıda da görüldüğü üzere, ‘’Hz.Peygamber şöyle dedi.’’ Diyen her kişinin sözü hadis olarak kabul görmemiş ve söyleyen kişi ve söyledikleri , yukarıdaki şartlara göre incelenmiştir.Özellikle de tarihi bilgilerden şüphe etmediği halde hadislerden şüphe edenlerin aklına şaşmamak elde değildir.
YAZAN : EfsUNKAR