İçerik:
1-Teravih kelimesi
2-Teravihin hükmü
3-Teravih namazının rekat sayısı
4-Teravih namazını cemaatle kılmak
5- Peygamberimizin teravih kıldırması
6- Konuyla ilgili merfu hadis
7-Kaç rekatta bir selam verileceği
8- Hz.Ömer’in ‘’Bidat‘’ sözünün konuyla alakası
Teravih kelimesi :
Teravih kelimesi, ‘’terviha’’ kelimesinin çoğuludur.Bu namaza,selamlardan sonra dinlenme amacıyla biraz oturulduğundan teravih denmiştir.Teravih, dinlenmek demektir. (1)
Teravihin hükmü :
Teravih namazını kılmak, 4 mezhebe göre müekket sünnettir. (2) Ümmet teravih namazının caiz oluşuna icma etmiştir.İlim ehlinden sadece Rafiziler teravihi inkar etmiştir. (3)
Teravih namazının rekat sayısı:
a-Allah resulu zamanında
“Hz. Peygamber ramazan geceleri de dahil hiçbir gece on bir rek‘attan fazla nâfile namaz kılmamıştır. Öyle bir dört rekat namaz kılardı ki, o dört rekatın ne kadar uzun ve ne denli güzel olduğunu hiç sorma! Ardından aynı şekilde bir dört rek‘at daha kılardı. Daha sonra üç rek‘at daha kılardı. Ben bir keresinde ‘Ey Allah’ın resulü! Vitir kılmadan mı uyuyacaksın?’ diyecek oldum, bana dedi ki: Ey Âişe, benim gözlerim uyur ama kalbim uyumaz” (4)
İlgili hadise binaen Diyanet ilmihali şöyle açıklama yapmıştır :” Bu rivayete göre Hz. Peygamber’in geceleyin kıldığı nâfile namaz üç rekatlık vitir hariç tutulacak olursa toplam sekiz rekat olmaktadır. Hz. Peygamber’in, arkadaşları ile sekiz rek‘at teravih, sonra da vitir kıldığına dair olan rivayetler de dikkate alınacak olursa, teravih namazını sekiz rekat kıldığı ortaya çıkmaktadır. Öte yandan Hz. Peygamber’in teravih namazını 20 rek‘at kıldırdığına dair bir rivayet de bulunmaktadır. Hadis bilginleri bu rivayetin, öteki meşhur rivayetlere aykırı olduğu ve senedinde cerh edilmiş bir kişi bulunduğu için zayıf olduğunu söylemişlerdir.
Bu açıklamalara göre teravih namazının sekiz rekatının Hz. Peygamber’in sünneti, geri kalan 12 rekatının ise, teravihin 20 rekat olduğuna dair zayıf rivayet dikkate alınmayacak olursa, sahâbenin sünneti ve İslâm ümmetinin ramazan ayını ihya gayesiyle yaşattığı geleneği olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu durumu birbirinden ayırmak için bazı Hanefîler teravih namazının ilk sekiz rekatının râtibe sünnet, geri kalan 12 rek‘atının ise müstehap olduğunu söylemişlerdir.” (5)
b- Allah resulunden sonra
Teravih namazının rekat sayısıyla ilgili sekiz, on, on altı, yirmi, otuz altı, otuz sekiz, kırk gibi sayılar ileri sürülmüştür. (6) Hz.Ömer , Hz.Osman ve Hz.Ali’nin zamanında teravih 20 rekat kılınmıştır.(7) Hz.Ömer’in İbn Ka’b ile cemaati toplayıp teravihi 20 rekat kıldırdığı ve o esnada sahabilerden hiç birinin buna karşı çıkmayışı ile teravihin 20 rekat olduğuna icma edilmiştir.(8) Teravih namazı ,alimlerin çoğunluğuna göre (Hanefi,Şafii,Hanbeli ve Malikilerin bir görüşüne göre) 20 rekattır.İmam Malik’in bir sözüne göre 36 rekattır. (9) İbnü’l-Hümâm,Elbani ve Süyûtî gibi âlimler, Resûl-i Ekrem’in bir gecede vitir dahil on bir rekattan fazla nâfile namaz kılmadığı yönündeki hadislere dayanarak teravihin sekiz rekat olduğunu söylemiştir (10) Peygamberimizin 20 rekat teravih kıldığına dair var olan hadisler (11) delil olmaya uygun olmadığı gibi onları delil olarak kullanmak helal de değildir. (12)
Teravih namazını cemaatle kılmak: Alimler, teravih namazının faziletinin hangi şekilde daha fazla olacağı hususunda ihtilafa düşmüştür.Şafii ve ona tabi olanların cumhuru ve Ebu Hanife ve A.B.Hanbel ve imam Malik’e tabi olanların bazıları ’Hz.Ömer gibi ,mescitte cemaat ile teravihi kılmak daha faziletlidir.’ demiştir.İmam Malik,Ebu Yusuf,Tahavi ve bazı Şafii alimleri ise evde tek başına kılmak daha faziletlidir,demiştir.’’ (13) Fakihlerin çoğunluğuna göre teravih namazını cemaatle kılmak sünnettir.Hanefi mezhebine göre kifai sünnettir. Bir bölgede cemaat yapılıp teravih kılınmazsa herkes hata etmiştir.Cemaatle kılan olduğu halde birisi evinde kılsa fazileti terk etmiş olur.Kişi evinde cemaat yapıp kılsa camideki cemaat sevabına nail olamaz. (14) Tahavi‘ye göre teravih namazında cemaat yapmak kifai vaciptir.(15)
Peygamberimiz tüm Ramazan’ı teravih kıldırarak mı geçirmiş?
أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَلَّى ذَاتَ لَيْلَةٍ فِي المَسْجِدِ، فَصَلَّى بِصَلاَتِهِ نَاسٌ، ثُمَّ صَلَّى مِنَ القَابِلَةِ، فَكَثُرَ النَّاسُ، ثُمَّ اجْتَمَعُوا مِنَ اللَّيْلَةِ الثَّالِثَةِ أَوِ الرَّابِعَةِ، فَلَمْ يَخْرُجْ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ: قَدْ رَأَيْتُ الَّذِي صَنَعْتُمْ وَلَمْ يَمْنَعْنِي مِنَ الخُرُوجِ إِلَيْكُمْ إِلَّا أَنِّي خَشِيتُ أَنْ تُفْرَضَ عَلَيْكُمْ وَذَلِكَ فِي رَمَضَانَ. “Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- (Ramazan’da) bir gece mescitte Teravih namazını kıldı. İnsanlar da ona uyarak namaz kıldılar.Sonra ikinci gece yine Teravih namazını kıldı, o gece insanlar daha da çoğaldı.Daha sonra üçüncü veya dördüncü gece insanlar toplandılar, fakat Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- onların yanlarına çıkmadı.Sabah olunca şöyle buyurdu: – (Dün gece) yaptığınızı (namaz için beni beklediğinizi) gördüm, fakat sizin yanınıza çıkmamdan beni alıkoyan şey, Teravih namazının size farz kılınmasından endişe ettiğim içindir. Bu olay, Ramazan’da olmuştu.” (16)
أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ، فَصَلَّى فِي الْمَسْجِدِ، فَصَلَّى رِجَالٌ بِصَلَاتِهِ، فَأَصْبَحَ النَّاسُ يَتَحَدَّثُونَ بِذَلِكَ، فَاجْتَمَعَ أَكْثَرُ مِنْهُمْ، فَخَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي اللَّيْلَةِ الثَّانِيَةِ فَصَلَّى، فَصَلَّوْا بِصَلَاتِهِ، فَأَصْبَحَ النَّاسُ يَتَذَاكَرُونَ ذَلِكَ، فَكَثُرَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ فِي اللَّيْلَةِ الثَّالِثَةِ، فَخَرَجَ فَصَلَّى بِهِمْ، فَصَلَّوْا بِصَلَاتِهِ، فَلَمَّا كَانَتِ اللَّيْلَةُ الرَّابِعَةُ عَجَزَ الْمَسْجِدُ عَنْ أَهْلِهِ، فَلَمْ يَخْرُجْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَطَفِقَ رِجَالٌ مِنْهُمْ يَقُولُونَ: الصَّلَاةَ، فَلَمْ يَخْرُجْ إِلَيْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى خَرَجَ لِصَلَاةِ الْفَجْرِ، فَلَمَّا قَضَى الْفَجْرَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ، ثُمَّ تَشَهَّدَ فَقَالَ: أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّهُ لَمْ يَخْفَ عَلَيَّ شَأْنُكُمُ اللَّيْلَةَ، وَلَقَدْ خَشِيتُ أَنْ تُفْرَضَ عَلَيْكُمْ صَلَاةُ اللَّيْلِ، فَتَعْجِزُوا عَنْهَا.
“Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- (Ramazan’da) gece yarısı dışarı çıkıp mescitte teravih namazını kıldı, insanlar da onunla birlikte namaz kıldılar. Onunla birlikte namaz kılanlar sabahleyin aralarında bunu konuşunca ikinci gece daha kalabalık bir cemaat toplandı. Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- ikinci gece de dışarı çıkıp mescitte teravih namazını kıldı, insanlar da onunla birlikte namaz kıldılar.İnsanlar yine aralarında bunu konuşunca üçüncü gece mescit tam doldu. Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- üçüncü gece de dışarı çıkıp mescitte teravih namazını kıldı, insanlar da onunla birlikte namaz kıldılar. Dördüncü gece de mescide sığmayacak kadar insan toplandığını görünce Rasûlullah -sallAllahu aleyhi ve sellem- onların yanına çıkmadı.Sabah olunca gidip sabah namazını kıldırdı. Namazdan sonra insanlara dönüp kelime-i şehadet getirdikten sonra şöyle buyurdu: – (Dün gece) taptığınız şeyi (namaz için beni beklediğinizi) gördüm. Gece namazının üzerinize farz kılınıp da sonra yapamayacağınızdan endişe edişimden başka bir şey beni bundan alıkoymadı.” (17)
Teravihle ilgili merfu (18) bir hadis var mıdır ?
مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ “Ramazan ayını inanarak ve sevabını Allah’tan bekleyerek ihya eden kimsenin geçmiş günahları bağışlanır.” (19) Dikkat! Hadisin orijinal metninde ’’ Men kame Ramazan/Her kim Ramazan’ı ikame ederse/ayakta geçirirse/…’’ ibaresi geçmektedir.Direk ’Teravih namazı’ ibaresi geçmemektedir lakin bu tabirden teravihin kast edildiği malumdur.Buhari şarihi Ayni , bu hadis için şunları söylemiştir :’’ Men kame Ramazan’ın manası ; Ramazan gecelerinde her kim taat/ibadet yaparsa… demektir ve aynı şekilde bu mana için ’Teravih namazı kast edilmiştir.’ denilir.Alimlerin bazıları ise ’Bu bahsi geçen mağfireti teravih namazına has kılamayız,teravih dahil olmakla birlikte Ramazan ayı içinde kılınacak her nafile namazı kapsar.’ demiştir.’’ (20)
Kaç rekatta selam verileceği: Fakihler teravih namazının her iki rek‘atta bir selâm verilerek kılınmasının fazileti konusunda görüş birliği içindedir.Şâfiî mezhebine göre iki rek‘atta bir selâm vermek farzdır, kasten dört rekatta bir selam verilirse namaz batıl olur; hata ile yapıldığı taktirde namaz herhangi bir nafile namaza dönüşür. Hanefiler’e göre yirminci rekatın sonunda verilecek tek selâmla kılınan teravih namazı mekruh görülmekle birlikte sahihtir.Mâlikîler’e göre dört rek‘atta bir selâm vermek mekruhtur, bununla beraber namaz sahih olur.(21)
Hz.Ömer’in ‘’Bidat‘’ sözü, teravih namazıyla ne yönden ilişkilidir ?
Buna iki farklı kitaptan bakacağız; 1- Mirkatul Mefatih şerhi mişkatil mesabih 2-el-İhtiyar
1- Hz.Ömer , insanların tek cemaat halinde teravih namazını kılmasına ‘ne güzel bidat’ demiştir.(22) Hz.Ömer (teravihin kılınışına değil) tek cemaat halindeki görüntüye bidat demiştir çünkü bu toplanış,hz.Peygamberden sonra ortaya çıkmıştır. Esas itibari ile bu da bidat değildir çünkü peygamberimiz,bu namazın farz kılınması korkusundan ötürü evde tek kılınmasını söylemiştir.Peygamberin bu alemden göç etmesi ile birlikte , evde tek kılınma illeti olan farz kılınma gerekçesi de yok olmuştur.Hz.Ebu Bekir de cemaat halinde kılınmasını emretmemiştir çünkü o bu işten daha önemli şeylerle meşguldü.Hz.Ömer de hilafetinin ilk yıllarında başka şeylerle meşgul olduğundan cemaat halinde kılınmasını emretmemişti. (23)
2- İmam Ebu Yusuf, üstadı Ebu Hanife’den, teravih namazının hükmünü ve Hz.Ömer tarafından ne gibi bir delile istinad edilerek bu namazın yirmi rek’at olmak ve cemaatle eda edilmek suretiyle ortaya konulduğu sormuştu. İmam Azam, cevaben demişti ki: Teravih namazı hiç şüphesiz bir sünnet-i müekkededir. Hz.Ömer bu namazın cemaatla yirmi rekat kılınması ne kendi ictihadıyle ne de sırf kendi düşüncesinden çıkartmıştır. O, Asr-ı Saadette carî olmayan bir din meselesini ihdas edip ortaya koyan bir bid’atçı değildir. Elbette Hz.Ömer bunu kendisine malum olan dinin bir asıl kaynağına ve Rasullüllah’ın bir tavsiyesine dayandırmıştır. (24)
_________________________________
Dipnotlar
1- Nihaye,2,274;Lisanul belağa,256;Lisanul Arab,2,462;Kamusul Muhid,1,224;el-Misbahul Munir,1,244; Diyanet İslam Ansiklopedisi 40. Cilt 483. Sayfa;Kastallani,irşadu’s Sari,c.3,s.424,7.Baskı,Matbaatul Kübra el-emiriyye,h.1323
2-Bedaiu’s sanai,c.2, s.274,Daru kutubil ilmiyye,2.Baskı,Beyrut,2003 ; El-Binaye fi şerhi’l Hidaye,c.2,s.550 ; Mevlisi,el-İhtiyar,c.1,s.68, Daru kutubil ilmiyye, Beyrut; Lübab,c.1,s.122,Mektebetul ilmiyye,Beyrut ; Mülteka’l Ebhur,c.1,s.17,Der-Saadet,Matbaatu Osmaniyye,1309 /Harvard üniversity library-sep 8 1975/ İmam Nevevi,el-Mecmu’da (4,31) 4 mezhebe göre sünnet derken ,Cezeri,Maliki’ye göre mendup olduğu da ifade etmiştir.Bk.Kitabu’l Fıkh alel mezahibil erba,c.1,309,Daru kutubil ilmiyye,2.Baskı,2003,Beyrut; Maliki alimleri demiştir ki , teravih namazı müekket nafile namazlardandır.Buna ‘kıyamu Ramazan’ denir. El-Mevsuatul fıkhiyye,c.27,s.139-146, 2.Baskı,1983,Kuveyt, bu bilgiyi Şerhul Kebir’e dayandırır.Bk.Desuki,Şerhul kebir,1,315
3-Serahsi,Mebsut,c.2,s.143-144,Darul Marife,Beyrut
4-Buhârî, “Salâtü’t-terâvîh”, 1
5-D.İ.B , iki ciltlik ilmihal,c.1,s.313- 314,Ankara,2006; Hadisin zayıflığı ile ilgili şunları aktarabiliriz : Peygamberimizin 20 rekat teravih kıldığı (zayıf hadisler hariç) hiçbir hadisle sabit değildir.Peygamberimiz rekat adedi belirtmeksizin bu namazı kılmıştır.İbn Hacer el-Heysemi ‘Teravihin peygamberimiz tarafından 20 rekat olarak kılındığına dair sahih ve merfu bir hadisin olmadığını’ ifade etmiştir.Merfu olmayıp şiddetli zayıf olan ve 20 rekatı ifade eden bir hadis vardır. Mevsuatul fıkhiyye,27,142-145;20 rekatlık teravihtan bahseden hadisin şiddetli zayıf olduğu ve bununla amel edilemeyeceğine dair bak.el-Havi lil-Fetava,Celaleddin Suyuti,2,73 ve N.Elbani,Salatu’t Teravih,s.19,Mektebetul İslami,2.Baskı,1985. İlgili hadisin ravileri arsında İbn Hacer el-Askalani tarafından ‘metrukul hadis’ tabiri kullanılan birisi vardır.Bk. N.Elbani,a.g.e,s.19
6-Aynî, XI, 126-127
7- El-Binaye fi şerhi’l Hidaye,c.2,s.551,Daru kutubil ilmiyye,1.Baskı,Beyrut,2000
8- Bedaiu sanai,c.1,s.288. Bu amel üzere sahabe ve tabiin devam etmiştir.Bk. Haşiyetu Desuki,1,315. Bu amel üzere doğu da batı da devam etmiştir. Bk. İbn Abidin,Reddül Muhtar,1,474
9-Bedaiu’s sanai,c.2, s.274 ; El-Binaye fi şerhi’l Hidaye,c.2,s.550;Serahsi,Mebsut,c.2,s.143-144,Darul Marife,Beyrut; El-Mevsuatul fıkhiyye,c.27,s.139-146, 2.Baskı,1983,Kuveyt;İbn Kudame,Muğni,1,457; İmam Mâlik’in teravihin otuz altı rek‘at olduğunu savunduğu nakledilmekte,ayrıca yirmi rekat olduğu yönünde bir görüşü de bulunmaktadır.Bk. İbn Rüşd,II, 309-310
10-Diyanet Islam Ansiklopedisi 40. Cilt 483. Sayfa;Fethul kadir, 1, 468 ; Suyuti ,el-Mesabih fi salati’t teravih,Daru Kabes,1.Baskı ; Elbani,Salatu’t Teravih,Mektebetul İslami,2.Baskı,1985
11- أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يُصَلِّي فِي رَمَضَانَ عِشْرِينَ رَكْعَةً وَالْوِتْرَ
‘’Şüphesiz ki Allah resulu (S.A.v) Ramazan’da 20 rekat ve vitir kılardı.’’ (Musannaf,İbni Ebu Şeybe(r.a),cilt 5,sayfa 222,hadis numarasi 7762; Taberani’nin Evsad’ında da şu şekilde geçmektedir يُصَلِّي فِي رَمَضَانَ عِشْرِينَ رَكْعَةً سِوَى الْوِتْرِ / ‘’Ramazan’da vitir hariç peygamberimiz 20 rekat namaz kılardı.’’Taberani’nin Mucemul Kebir’inde de bu hadis geçmektedir.Bk.3,148,k,2 / Beyhaki’nin Sünen-i Kübra’sında (Hayız kitabında) şöyle geçmektedir يُصَلِّي فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي غَيْرِ جَمَاعَةٍ بِعِشْرِينَ رَكْعَةٍ ، وَالْوِتْرِ /’’Ramazan ayında cemaat olmaksızın,tek başına 20 rekat kılar ve vitir kılardı.’’Beyhaki’nin bu kitabında bu hadisin zayıf olduğu belirtilmiştir. Suyuti’nin söylemiyle ‘İlgili hadis gerçekten de çok zayıftır. إبراهيم بن عثمان(İbrahim b. Osman) adlı ravinin hadisinin terk edileceği ifade edilmiştir.’ Suyuti ,el-Mesabih fi salati’t teravih, s.15-20,Daru Kabes,1.Baskı,1986 ; Mizanul itidal fi nakdil rical,1,47;el-Cerh ve tadil,1,1,115;Tehzibu tehzib,1,144;Tarihu kebir,1,310
12- Suyuti ,el-Mesabih fi salati’t teravih, s.15-20,Daru Kabes,1.Baskı,1986
13-Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.367,Daru kutubi’l ilmiyye,1.Baskı,2002,Beyrut
14-Reddül Muhtar,1,473-476;El-Mevsuatul fıkhiyye,c.27,s.139-146, 2.Baskı,1983,Kuveyt
15-İbn Hacer el-Askalani,Fethul Bari,c.5,s.447,Daru Tayyibe,1.Baskı,2005,Riyad
16- Buhâri, hadis no: 872; في المسجد ذات ليلة ) من ليالي رمضان ) Zürkani, ‘Zate leyletin’ ibaresinden kastın ‘Ramazan ayındaki bir gece’ olduğunu ifade etmiştir. Bk. Şerhu Zürkani,Ala Muvatta,Kitabu’s salat fi Ramazan,bab terğib fi salati fi Ramazan,Mektebetu Sikafe
17- Müslim, hadis no: 1271
18-Merfu,peygamberin ağzından çıkan, ona isnad edilen söz.
19-Buhari ,Salatü’t-teravih,1 (2009); Müslim, Salâtü’l-müsâfirin 173
20-Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.367,Daru kutubi’l ilmiyye,1.Baskı,2002,Beyrut; Buhari de ‘Men kame ramazane…” hadisinin bap başlığı olarak ‘Kitabu salati’t teravih’ tabirini kullanmıştır.Yani İmam Buhari de bu hadisin ‘teravih’ manasına geldiğini ifade etmiştir.Bk.Sahih-i Buhari,31.Kitap;Kastallani de bu hadisten kastın teravih olduğunu ifade etmiştir.Bk. Kastallani,irşadu’s Sari,c.3,s.425,7.Baskı,Matbaatul Kübra el-emiriyye,h.1323
21- Diyanet Islam Ansiklopedisi 40. Cilt 484. Sayfa; Ömer Nasuhi Bilmen,İlmihal; Prof.Dr.Hamdi Döndüren,ilmihal; Ali Fikri Yavuz,İslam İlmihali
22-Bu bidatten kasıt , bidatı hasendir.Bk.Suyuti,el-Mesabih fi salatit teravih,s.22,dipnot,35, Daru Kabes,1.Baskı,1986
23-Molla Aliyyül Kari,Mirkatul Mefatih şerhi mişkatil mesabih,Kitabus salat,bab kıyamı şehri Ramazan,c.3,s.332-335 ,Daru kutubil ilmiyye,Beyrut,1.Baskı,2001;Diyanet Islam Ansiklopedisi 40. Cilt 483. Sayfa Buradaki bidatın ne olduğuna dair ayrıca bk. N.Elbani,Salatu’t Teravih,s.43,Mektebetul İslami,2.Baskı,1985 ; ( قَالَ عُمَرُ : نِعْمَ الْبِدْعَةُ ) فِي بَعْضِ الرِّوَايَاتِ : ” نِعْمَتِ الْبِدْعَةُ ” بِزِيَادَةِ تَاءٍ -Nimel bid’atu ve nimetil bid’atu- iki rivayet vardır. İbn Hacer el-Askalani,Fethul Bari,c.5,s.450,Daru Tayyibe,1.Baskı,2005,Riyad
24-Mevlisi,el-İhtiyar,c.1,s.68, Daru kutubil ilmiyye, Beyrut