OLUMLU CÜMLEYİ OLUMSUZA ÇEVİRME
Olumsuzluk kelimelerinden birinin kullanılması suretiyle olumlu hüküm olumsuza çevrilir. Bu kelimeler kullanıldığı yer itibariyle Türkçe ile Arapça’da tamamen farklılık gösterir.
Türkçe gramerde olumsuzluk, yalın fiil tabanlarına gelen bir –me eki o fiilin olumsuz görünüşünü meydana getirir6.
Dövmek → dövmemek. Dövülmek → dövülmemek,
Dövüşmek → dövüşmemek. Dövdürmek → dövdürmemek gibi.
–me eki, cümle kuruluşunda başka hiçbir olumsuzluk zarfına ihtiyaç duymaksızın salt olarak fiilin gerçekleşmediğini, kimsenin öyle olmadığını, o işi görmediğini anlatır7.
Düğüne gitmeyeceğiz. Kapı açılmıyor. Hasta olmadım gibi.
Türkçe’de bütün fiillerin olumsuz şekilleri –me ekiyle yapılır. Ancak bunun dışında ek haline gelmiş cevher fiili “değil” gerçekleme zarfına eklenerek kendi olumsuz şeklini meydana getirir. Buna Türkçe’de ‘çevrik olumsuzluk’ denir. Çevrik olumsuzluk daha keskin bir olumsuzluk inceliği taşır8.
Değilim. Hasta değilim. Öldürmeli değildi. Görmüş değildik.
Dediler oğlun gibi hiç bir oğul – Yaradılalı Cihan gelmiş degül.
Gelmiş değil, hiç gelmemiş.
5 el-Dahdah, Antoine, Mu’cemu kavâ‘idi’l-‘Arabiyyeti’l-‘âlemiyye, Beyrut, 1997, s.142.
6 Banguoğlu, Tahsin, Türkçe’nin Grameri, Ankara, 1995, s.453-454.
7 Türkçe’nin Grameri, s.412-413.
8 Türkçe’nin Grameri, s. 453-454.
121
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
Diğer bir olumsuzluk eki –siz’dir. Bu ek –li ekinin olumsuzudur. Esasında –li eki bir nesnede bir şeyin bulunduğunu, -siz eki ise bir nesnede bir şeyin bulunmadığını ifade eder9.
Taşlı → taşsız. Ağaçlı → ağaçsız.
Oraya arabasız gidilmez.
Türkçe’deki –me, değil ve –siz olumsuz eklerinin Arapça’daki karşılığı; bazen isim
cümlesi, bazen fiil cümlesi, bazen hem isim hem fiil cümlesi, bazen de sadece müfrede
(cümleye değil) giren لا ,مَا ,إْ ن , لاتَ لنْ ,لمّا ,لمْ gibi harfler, عَدِيم ,عَدَم ,دُون ,سِوَى ,غَيْر gibi isimler ve ليْسَ
gibi nâkıs fiilden biriyle karşılanır.
Türkçe’de olumsuz kelime ve cümle yapısı –me, değil ve –siz eklerinin kelimenin sonuna getirilmesiyle yapılmaktadır. Arapça’da ise, Türkçe’deki yapının zıddına olumsuzluk kelimelerinin, kelime veya cümlenin en başına getirilmesiyle yapılır.
