Hadis Şerhi
الدين النصيحة -قلنا لمن يا رسول الله- قال لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمين وعامتهم
Peygamberimiz “Din nasihattir.” buyurdu.
Biz (sahabi)kendisine:’’Kimin için nasihattir?’’ dedik.
Peygamber Efendimiz:”Allah, Kitabı, Resulü, müminlerin yöneticileri ve tüm Müslümanlar için nasihattir.” buyurdu.(1)
Şerh
Arapça olan nasihat kelimesi , Türkçe’de geçen nasihat/öğüt/yol gösterme manalarına geldiği gibi , samimi olmak/içten olmak manalarına da gelmektedir.(2)
’’Din nasihattir”
Bu sözün mübalağa olmasına ihtimal vardır.Burada kast edilen,dinin büyük kısmı iyilik dilemek, iyilik istemektir. (معظم أركان الدين)Nitekim “Hac Arafattır.” hadisi de böyledir.(Yani hac arefeden ibaret değildir,önemine binaen mübalağa vardır ve معظم أركان الدين demektir.) Bu hadis ilk mana (ihlas) üzerine de kabul edilebilir çünkü kişinin ihlasla yapmadığı, hiç bir şey dinden sayılmaz.
’’Allah için nasihatte bulunmak ”
Allah teala nasihatçinin nasihatinden ihtiyaçsızdır.Onu layık olduğu sıfatlarla nitelemek, zahir ve batın yön ile Ona boyun eğmek, Ona itaat etmek suretiyle Onun sevdiği şeylere rağbet göstermek, Onun öfkelendiği şeylerden uzak durmak, Ona isyan edenleri döndürmek için cihat etmektir.
’’Allah’ın kitabı için nasihatte bulunmak”
Onu öğrenmek, öğretmek, hakkıyla okumak, güzel bir biçimde yazmak, anlamını kavramaya çalışmak… onu geçersiz kılmaya çalışanlara karşı onu savunmaktır.
’’Allah’ın Resulü için nasihatte bulunmak”
Onu yüceltmek, hayatta iken de öldükten sonra da ona (onun davasına) sahip çıkıp yardım etmektir. Sünnetleri öğrenmek ve öğretmek suretiyle ihya etmektir…
“Müslümanların yöneticilerine nasihatte bulunmak”
Yerine getirmek zorunda oldukları görevde onlara yardımcı olmak, gaflet etmeleri durumunda onları uyarmak…
“Tüm Müslümanlara nasihat etmek”
Buhari şarihi olan İbn Hacer el-Askalani,Müslim şarihi Nevevi’nin bu konuda şöyle dediğini rivayet eder;Onlara karşı şefkatli olmak, yararlı olacak şeyler yapmak, (تعليمهم ما ينفعهم) onlara kendileri için yararlı şeyler öğretmek , eziyet etmemek, kendisi için İstediğini onlar için de istemek, kendisi için çirkin gördüğü şeyi onlar için de çirkin görmektir.(3)Bir başka Buhari şarihi olan Ayni ise bu metne dair ’ إرشادهم …’ der.Yani onlara dünya ve ahiret hayatlarına fayda olsun diye ışık tutmaktır ve onlardan eziyeti men etmek,bilmediklerini öğretmek,takvaya ulaşmalarına dair yardım etmektir.Ayni sonra ekler ’’Nasihat etmek farzı kifayedir.’’(4) Bir başka Buhari şarihi de bu metne dair şunları söyler; ’’ أمرهم با لمعروف و نهيهم عن المنكر ’’ demektedir.Yani onlara iyiliği emretmek,kötülüğü de yasaklamaktır ve ’’Ey Rasulüm, insanları Kur’an’la, güzel söz ve nasihatle Rabbinin yoluna (İslama) davet et…’’(5) ayetinde olduğu gibi güzelce tavsiyede bulunmaktır,diye devam eder.(6) Aynı cümleleri Müslim şarihi Suyuti de kendi şerhinde kurmuştur.(7)Bir başka Müslim şarihi olan Kadı İyaz da kendi şerhinde ’’معناه: أنه يلم شعث أخيه با النصيح ’’ diyerek ’nasihat’ kelimesini açıklamaktadır.Bunun da manası,kardeşinin kötü durumunu nasihat/vaaz/tavsiye ile düzeltmektir .(8)
1- Tahric :
I. Buhari
II. Müslim
III. Tirmizi
IV. Ebu Davut
V. Nesai,Sünen-i Suğra
VI. Darimi,Sünen
VII. A.B.Hanbel,Müsned
VIII. İbn Hibban,Sahih
IX. Ebu Avane,Mustahrec
X. Ebu Nuaym,el Müsnedu’l Mustahracu ala sahihi’l Müslim
XI. Nesai,Sünen-i Kübra
XII. Beyhaki,Sünen-i Kübra
XIII. Beyhaki,el-Medhal ila Sünenil Kübra
XIV. İmam Şafii,Müsned
XV. İbn Ebi Şeybe,Müsned
XVI. Ebu Yala,Müsned
XVII. İbn Hacer,Metalibu Aliye
XVIII. Taberani,Müsnedi Şamiyyin
XIX. Taberani,Mucemu’l Evsad ; Kebir
XX. İbn Arabi,Mucem
XXI. Tusi , el-Erbeun
XXII. İbn Mendeh,Fevaid
XXIII. İbn Ebi Hatim,el-İlel
XXIV. Hakim,Marifetu Ulumi’l Hadis
XXV. İbn Hacer,Taliku talik
XXVI. İbn Mendeh,el-İman
XXVII. Beyhaki,el-İtikad ila sebili’l Reşad
XXVIII. Tahavi,Müşkilul Asar
XXIX. İbn Abdil Ber,el-Temhid
XXX. İbn Hazm,el-Muhalla
XXXI. Ebu Nuaym,Hilyetu’l Evliya
XXXII. İbn Asakir,Tarihu Dımaşk
XXXIII. Zehebi,Siyeru alamu nubela
XXXIV. Taberani,Mekarimu’l Ahlak…
Müslim rivayeti için Cerh-Tadil :
I. Muhammed b. Abbad el Mekki : Saduk/hasen.Bağdat’ta vefat etmiştir.İbn Hibban bu raviyi el-Sikat’ta zikretmiştir.İbn Hacer el-Eskalani de Takrib’te saduk demiştir.
II. Süfyan : Süfyan b. Uyeyne’dir.Sikadır,hafızdır,hüccettir.H.198 yılında Mekke’de vefat etmiştir.Beyhaki bu zattan Sünenü’l Kübra’da bahsetmiş ve sika demiştir.İlerleyen sayfalarda tekrar bahsedip hafız ve hüccet demiştir.İbn Hibban ise ’Min huffazi’l muttekin’ demiştir.Hakim de Müstedrek’inde hafız ve sika demiştir.
III. Amr bin Dînâr (el-Cumahî) : Sikadır.Ebu Bekr el-Bezzar el-Bahru’z Zehhar’da bu zattan leyyin olarak bahsetmiştir.Ebu Hatim el-Razi sika demiştir.İbn Hibban da Sikat’ta bu zata yer vermiştir. İbn Hacer el-Eskalani de Takrib’te sika demiştir.Darekutni hafızlardandır ve ziyadesiyle makbüldür,demiştir.
IV. Ka’ka’i : Sikadır. İbn Hibban da Sikat’ta bu zata yer vermiş , A.B.Hanbel sika demiş, İbn Hacer el-Eskalani de Takrib’te sika demiştir.Zehebi ve Yahya b. Muin de onlara uymuştur.
V. Ebike (Zekvan) : Sikadır.Bk.İbn Hibban , el-Sikat; İbn Hacer el-Eskalani de Takrib
VI. Süfyan (Süfyan-ı Sevri) : Sika,hafız,fakih,imam,hüccet.Abdurrahman ibn Mendeh şöyle demiştir :’’Ben ondan daha iyi hadis ezberleyen görmedim.’’
VII. Süfyan (Süfyan b. Zekvan) : Sikadır. Bk.İbn Hibban , el-Sikat; İbn Hacer el-Eskalani de Takrib
VIII. Ata ibn Yezid : Sikadır. Bk.İbn Hibban , el-Sikat; İbn Hacer el-Eskalani de Takrib
IX. Temimi el-Dari : Sahabidir.Dikkat edin sahabedir demedim.İbn Hibban el-Sahabe’de bu zattan bahsetmiştir.
İrap :
الدين : Mübtedadır.Raf alameti zahir zammedir. النصيحة kelimesi ise haberdir.Raf alameti zahir zammedir.Bu terkip hasr ifade eder.Cümle olarak kavlin mekulu olduğundan mahallen mensup olur.Bk.Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari, c.1, s.497, Daru Kütübi’l ilmiyye,1.Baskı,2001,Beyrut. قلنا لمن Kale fiili sukun üzerine mebnidir çünkü kendisine muteharrik raf zamiri bitişmiştir.Mazi fiildir.Aslı (Kavele) قول ’dir.1.Baptan sülasi fiildir.Na zamiri sukun üzerine mebnidir.Mahallen merfudur,faildir.Limen’deki li için ; harfi cerdir.Men ise istifham harfidir.Sukün üzerine mebnidir.Mahallen mecrurdur. Limen cümlesi olduğu gibi kavlin mekulu olduğundan mahallen mensuptur.قال fetha üzerine mebni mazi fiildir.لله (lillahi) car-mecrur.Kale fiili ile mutealliktirler.ولكتابه .. Vav: Atıf harfidir.Lam harfi cerdir.Kitap,mecrur isimdir,cer alameti zahir mesradır.Ayrıca bu kelime muzaftır.Kelime sonundaki ha zamiri muzafun ileyhtir.Kesra üzerine mebnidir.Mahallen mecrurdur…
2-Bk.Serdar Mutçalı,Kamus,s.889 (n-s-h),Dağarcık yay.Sirkeci,İstanbul ; Rağıb el-İsfehani,Mufredat,c.6,s.4438,n-sh mad.Beyrut ;Komisyon (Mısır Dil Akademisi),Mucemu’l Vesid,n-s-h mad.4.Baskı,2004,Mektebetu’ş Şuruk.;Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.498,Daru Kütübi’l ilmiyye,1.Baskı,2001,Beyrut; el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.3,s.241,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar;Ayrıca bk.Darulfatwa – Avustralya İslam Yüksek Kurulu
3-Bu açıklama Nevevi’ye ait olmakla birlikte şarihlerin ekseri görüşüdür.Nitekim Ayni de benzer açıklamalar yapmıştır.İbn Hacer el-Askalani ,Fethul Bari, c.1,s.137-138,Darul Marife,Beyrut;معظم أركان الدين cümlesine dair geniş bilgi için bk.Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.497,Daru Kütübi’l ilmiyye,1.Baskı,2001,Beyrut.Bu cümle için ayrıca bk.Suyuti,Dibac,c.1,s.73,Daru İbn Affan,1.Baskı,1996…Bu hadisin, dinin dörtte birini ifade etmesi, hükümlerin tamamının bu hadisten çıkartılabilir olmasına bağlanmıştır.Bk.Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.497,Daru Kütübi’l ilmiyye,1.Baskı,2001,Beyrut;Suyuti,Dibac,c.1,s.73,Daru İbn Affan,1.Baskı,1996; el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.3,s.242,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar
4-Bedreddin Ayni,Umdetu’l Kari,c.1,s.499,Daru Kütübi’l ilmiyye,1.Baskı,2001,Beyrut;Aynı cümleleri bir başka Buhari şerhinde de görmekteyiz.Bk.el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.3,s.245,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar
5-Nahl,125
6-el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.3,s.245,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar
7-Suyuti,Dibac,c.1,s.74,Daru İbn Affan,1.Baskı,1996
8-Şerhu Sahih-i Müslim,Kadı İyaz,İkmalu’l Mulim bi Fevaidi Müslim,c.1,s.306,tahkik.Dr.Yahya İsmail,1.Baskı,Darul Vefa,1998
