İLAHİYAT 1
(21.11.2009’da skype’de öğrencilerle işlediğimiz arapça dersimizin özeti.)
Ünite 1 = Cümle
Cümle anlam ifade eden kelimeler topluluğudur.Anlam ifade etmesi,şöyle olmaması demektir : Ali ata bakmak. …Ali veli dövmek. Kar yağmak. vb.
Bu örneklerde kelimeler var,yani kelime topluluğu diyeblirz ama anlam ifade etmiyorlar.Anlam ifade edebilmeleri için ali ata bakıyor ya da baktı gibi anlam kazandırmak gerekiyor.Ali veliyi dövdü anlamını vermemiz gerekir.Arapçada yan yana duran kelimelere bu şekilde mana vermek yani kelimeleri ögelere ayırmak hangi kelime hangi ögedir bunu bilmek irap ilmi ile gerçekleştirilir.İlahiyat 1,sayfa 1 ,satır 1 : Elmedresetu kebiratun.El medresetu , medrese yani okul demek. Kebiratun büyük demek. Cümle manası vermesek : Medrese büyük,dememiz gerekir. Oysa burada cümle manası vardır o yüzden medrese büyüktür, deriz çünkü medrese kelimesi mübteda kebiratun kelimesi de haberidir.
Cümle derken kısaca ne kast ettiğimizi anladıysak cümle konusunun detaylarına girelim.
Cümle ikiye ayrılır. 1-isim cümlesi. 2-fiil cümlesi.
İsim cümlesi
İsim cümlesi isim olan kelime ile başlayan cümledir.Öyleyse isim olan kelimleri nasıl tanıyacağım ?
İsim cümlesi iki ögeden oluşur.Bunlar da mübteda ile haberdir.
İsim olan kelimeleri tanıma yolları :
1-Tenvin almış olabilir : İki üstün ,iki esre,iki ötre.
2-Cer olmuş olabilir : Cer ne demektir ?Bunu işlemiştik.isimler için : Mufretlerde esre,tesniyelerde ye ve nun,cemi muzekker salimde ye ve nun vb.
3-Başına harfi cer gelebilir. ba (bi)-min-ila-an-ala-lam (li)- fi vb.
4-Kendisi cümlede muzaf,muzafun ileyh,mubteda veya haber olabilir.
5-Kelimede zaman manası yoktur. kalem,uzay,hava,silgi vb kelimeler zaman manası içermez.
6-Elif lam alabilir. el hamdu lillahi rabbill alemin. Cümlesinde hamd kelimesinin başında var.Alemin kelimesinin başında elif lam var.
Fiil olan kelimleri tanıma yolları
1-Zaman manası içerir.yazıyorum,çiziyorum,gideceğim,gitmem,yapar gibi.
2-Başında nasp eden edatlardan biri olabilir : en -len-key-izen gibi.
3-Başında cezm eden edatlardan biri olabilir : lem-lemma -in-eyne-meta gibi.
İsim cümlesinin ögeleri
Mubteda ve haberdir,demiştik.Bu iki ögeden biri marife olursa diğeri nekre olur.sayfa 2’de ”el kitabu mufiiidun.” yazıor.El kitabu mubeteda,mufiiidun haberdir.elif lam takısını alan kitap kelimesi marife diğeriyse nekredir.Mubteda ve haber daima merfudur.Merfu ne demektir bunu işlemiştik.Örnek : mufret ismin ve cemi mükesserin raf hali ötreyledir.tesniye ismin elif ve nunladır…
Mubteda ve haber kelime sonunun manasını tır tür dır dur gibi vermeye yarar.Ali okuldadır.Yıldızlar uzaktır gibi.Sayfa 1’e bakarsak örnek doludur.ilk satırda elmedresetu kebiratun,yazmaktadır.Manası medrese büyüktür.Ve hadigatuha vasiatun : ve onun bahçesi büyüktür.gibi mana verir.
Fiil cümlesi
Fiil cümlesi fiil fail ve mefulden oluşur.Her fiil için fail gereklidir lakin her fiil için meful gerekmez.Fail özne demektir.Özne işi yapan kişi anlamına gelir.Ali topu attı…Fil olan attı kelimesine sorarız atan kim ? Atan Ali olduğuna göre ali faildir.Demek ki eylemi gerçekleştiren fail olmaktadır.Failler daima merfdur.Merfunun ne olduğunu derslerimizde görmüştük.Fiil cümlesinin diğer ögesi mefuldur.Mefuller daima mensuptur yani nasp halindedir.Ali topu attı cümlesinde top mefuldur.ali veliyi döğdü,cümlesinde veli mefuldur.Hasan kalemi kırdı.Kalem mefuldur.Demek ki mefuller yapılan işten etkilenenlerdir.Meful çeşitleri bikaç tanedir.şimdilik : neyi,kimi,nereye,kime sorularıyla bulunur diyelim.Ali hasan ı döğdü,Ali kimi döğdü diyerek buluruz.Ali köyüne gitti.Ali nereye gitti ?Diyerek cevabı olan kelimenin meful oldunu buluruz.
Not : İsimle başlayan cümleler isimdir dedik ama fiil cümlesi bölümünde isimle örnek başlatarak fiil cümlesi olduğunu söyledik ali hasan ı döğdü,cümlesinde olduğu gibi.Mana verilişi arapça yazılım sırasına göre değildir.O yüzden mananın yazlılış sırası ile cümlenin çeşidi tespit edilemez.
Fiiil cümlesini isim,isim cümlesini fiil cümlesine dönüştürmek
sayfa 3
Semia t tilmizu gavlel üstazi. semia fiil. tilmizu fail. gavlel ustazi mefuldur.Fail olan kelimeyi başa alırsak fiil cümlesini isim cümlesi yapmış oluruz.Yani ettilmizu semia gavlel üstazi. diye yazarsak fiil cümlesinden isim cümlesi elde etmiş oluruz.Başa almış olduğumuz fail olan ettillmizu artık fail olarak deil de mubteda olarak değerlendirilecektir.Neden ? isim cümlesinde fail yoktur da ondan.Haberse mübteda dediğimiz ettilmizu nun haricidir.Fiil cümlesini isim cümlesi yapmayı gördük.Bu cümleyi eski haline dönüştürmek de isim cümlesini fiil cümlesi yapmak olur.Öyleyse mübteda olarak başta yazılmış olan ettilmiizu kelimesini fiilden sonra getiririz böylece işlem bitmiş olur.
…………..
Kısaca sorular :
sayfa 7
soru : 1
Ne demiştik biri marifeyse diğeri nekre olmalıdır ki mübteda ve haberin varlığından bahsedebilelim.
a : Ebvabul medreseti aliyetün. aliyetün nekre,diğerleri marifedir.
b : Tüm kelimeler marifedir.Öyleyse burada tam bir cümle yoktur,çünkü isim cümlesi mübteda ve haberden oluşurdu.mübteda ve haberin biri nekre diğeri marife olmak zorundaydı.Bu kural burada gerçekleşmediğine göre burada mübteda ve haber yok.
c : İlk kelime fiil.ikincisi fail.sonuncusu mefuldür.öyleyse bu bir fiil cümlesidir.Tüm ögeler mevcuttur.
d : Elmedresetu marife. aliyetun nekre. öyleyse bu bir isim cümlesidir çünkü mubteda ve haber v ar.
e : İlk kelime fiiil.ikincisi fail.sonuncusu mefuldür.öyleyse bu bir fiil cümlesidir.
soru :2
Hangisinin isim cümlesi olduğunu isim cümlesini tanıma yollarındaki kurallara bakarak çok kolay bulabiliriz.elif lam alan kelime isimdir.Yani a şıkkı.
soru : 3
Hangisiyle fiil cümlesi kurulabilir ?Bu şıklarda sadece bir adet fiil olan bir kelime var.Öyleyse fiil olan kelimeyi bulmamız yeterlidir ki bu kelime de nezele dir yani c şıkkı.
soru : 4
Okul geniştir,anlamına gelen şık ? Verilen mananın sonu tir tır tur dur gibi bittiğine göre mubteda ve haber arıyoruz.
a : Her ikisi de nekre. Her ikisi nekre veya her ikisi marife olan kelimeler daha çok sıfat olmaya layıktır.Bu şıkkın manası : geniş okul.
b : a şıkkıyla aynı mana ,her ikisi de marife.
c : Biri marife diğeri nekre öyleyse mubteda ve haber bu şıkta.Mana : okul geniştir.
d: Bu yazım yanlıştır.Böyle bir yazım olamaz.Vasiatu değil ,vasiatun diye yazılarak mübteda ve haber olmalıydılar.
………………………
skype adresimizi ekleyerek canlı arapça dersimize ücretsiz katılabilirsiniz.Skype adresimiz : ulumulislam.com
