Sûrenin kaynaklarda tespit edilen 20′yi aşkın adı vardır. Ancak yaygın olarak İslâm dininin temel ilkesi tevhîd inancının vecîz bir ifadesi olan “İhlâs” adıyla tanınmıştır. En çok kullanılan isimlerinden biri de “Kul hüvellahü ehad”dır. Ayrıca “Samed, Tevhîd, Esâs, Tecrîd, Necat, Velayet, Mukaşkışe, Muavvize” ad-larıyla da anılmaktadır.
“Canım kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki bu sûre Kur’an in üçte birine denktir.” Buhârî, “Tevhîd”, 1
(Denktir çünkü Kur’an’ın üç ana konusu vardır bunlar tevhid nuüvvet ve ahirettir.İhlas süresi tevhitten ibaret olduğu için üçte birine denk sayılmıştır.)
, Yine Hz. Peygamber, sevdiği için bu sûreyi her namazda okuyan bir sahabîye, “Onu sevmen seni cennete götürür.” Tirmizî, “Fedâilü’l-Kur’ân”, 11; “Tefsir”, 93 müjdesini vermiştir.
İhlas Süresini Dil Yönü İle İnceleyelim ;
a- İrab-Sarf
1.Ayet :
قُلْ : Sukun (mebni ve murepler için kullanılabilen bir tabirdir,bakınız: Bina,idğam bahsi,s.234,haşiye no:1) üzerine mebni,emir fiilidir.Bu fiil vavidir,kendisindeki vav ise iltikai sakineyn olmasın diye hazf edilmiştir.
Bu fiilin faili,kendisinde gizlenmesi vucuben olan ente zamiridir.Bu fiilin mazi hali قالَ,bu fiilin de aslı قَوَلَ ’ dir.Mutelin ecvef kısmıdır.Sülasi mücerrettir,1.Baptandır.Emri hazır,mufret-müzekker-muhataptır.Bu emir fiilinin aslı أُقْوُلْ ’dür.Vav’ın harekesini kafa verdik,vav sakin kaldı.Lam harfi zaten sakindi bu durumda iki sakin cem oldu.Vavı hazf ettik أُقُلْ oldu.Hemzeyi de hazf ettik ve قُلْ oldu.
هُوَ : Fetha üzerine mebni munfasıl raf zamiridir.Mübtedadır,mahallen raftır.Üçüncü şahıs,müzekker ve tekil zamirdir.
اللّٰهُ: Mübtedanın haberidir.
اَحَدٌ :Bu kelime Allah’ın isilerinden bir isimdir. Ehad kelimesi, vahid kelimesinden türemiştir.Vahid kelimesindeki vav elife kalb edilmiştir.Ardından iki eliften birisi hazf edilmiştir.Bu kelime sıfatı müşebbehedir. اَحَدٌ yerine 1-tek anlamına gelen واحد kelimesi getirilseydi kalıcılık ifade edilmezdi çünkü bu kelime ismi faildir. Lafzatullah’tan bedeldir.Bununla birlikte huve zamirinin şan zamiri olması ,mahallen raf olması ve mübteda olması, caizdir.Bu durumda haberi isim cümlesi olarak Allahu ehad olur.Ayrıca kavlin mekulu olarak, kale fiilinden sonraki kelimeler,mahallen nasp olup mefulu bih olur.
Bu durumda bu ayete iki farklı mana verilebilir ;
1-De ki o Allah’tır , tektir.
2-De ki o Allah tektir.
………………………. 2.Ayet :
اَللّٰهُ : Lafzen merfu mübtedadır.
الصَّمَدُ: Bu kelime Allah’ın isilerinden bir isimdir .İsmi meful manasında sıfatı müşebbehedir.Sahih-salimdir.Bu kelime bir önceki kelimenin haberidir.Semed kelimesini lafzatullaha ait sıfat saymak da caizdir.Bu durumda bu mübtedanın haberi üçüncü ayet olur.Yani fiil cümlesi.
………………………. 3.Ayet :
لَمْ يَلِدْ: lem : cezm ve nefi harfidir.yelid : lem ile meczum fiili muzaridir,cezm alameti sonundaki sukundur.Lem ile birlikte F.Muzari cahdi mutlak diye adlandırılır.Bu fiilin faili,kendisinde gizlenmesi cevazen olan huve zamiridir.Bu fiilin aslı yufili vezninde يوْلِدُ ’dur.Bu fiil mutelin misal kısmındandır.Misal fiilin feal fiili vav olduğu zaman 2.3. ve 6. baplarda muzari,emir ve nehyin malumlerinde vav, kesre ile ya arasında bulunduğu için lisana ağır gelir ve hazf edilir. 2.Baptan muzari fiildir.
يَكُنْ :Lem ile meczum olmuş,fiili muzaridir.Cezm alameti sonundaki sukundur.Mutelin nakıs kısmındandır.Vavidir.1.Baptandır.Mazisi كانَ ’dir.Bunun da aslı كَوَنَ ’dir.’’ اَلْوَاوُ وَالْيَاءُ اِذَا تَحَرَّكَتَا وَاَنْفَتَحَ مَاقَبْلَهُمَا قُلِبَتَا اَلِفًا ’’ kaidesi gereğince yani ’’ Vav ve ya harekeli oldukları zaman,makabilleri de fethalı olduğu zaman,o vav ve ya elife kalb edilir.’’ Fiilin şuanki halinde de hazf söz konusudur. يَكُنْ kelimesinin hazf edilmemiş hali يَكْوُنْ ’dur.Yani vavlıdır.Neden hazf var ? İltikai sakineynden kaçınmak için.Sakin olan iki harften birisi vav,diğeri de nundur.İki sakin bir arada bulunmasın diye vav hazf edilmiştir.Vava zamme ağır geldiğinden,zammesi kaf harfine nakl edilir ve iki sakin bir arada bulunmuş olur.Bunun önüne geçmek için vav hazf edilir.
لَهُ : Nakıs car-mecrur. كُفُوًا kelimesi ile mütealliktir.
اَحَدٌ :Bu kelime Allah’ın isilerinden bir isimdir. يَكُنْ kelimesinin ismidir.Zamme ile merfudur.
………………………..
b-Edebiyat
1. İlk ayetteki şan zamiri , ta’zim ifade eder.
2. اَللّٰهُ الصَّمَدُ her iki kelimenin de marife olması tahsis ifade eder.
3. قُلْ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ ayeti , Allah’ın dengi-benzeri ve çocuğu olmadığını zaten kapsar,yani bu ayet zaten onu gerektirir.Bir başka deyişle bu ayet, وَلَمْ يَكُنْ لَّهُ كُفُواً أَحَدٌ bu ayete şamildir.Umumdan sonra hususi bir şeyin zikredilmesi beyan ve izahın zirvesidir.
4. لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ Kelimenin ve bazı harflerin yeri değişti için nakıs cinastır.
