Kader Kaza ?

Çok çetin bir kondur.Bu konuyu iyi bilmek gerekir.

Kader, Allah Teâlâ’nın, ezelden ebede kadar olmuş ve olacak şeylerin zamanını, mekânını kısacası her şeyini (ilim sıfatı ile)  bilmesi ve (irade sıfatı ile) taktir etmesidir.Kazaysa,kaderin   (tekvin sıfatı ile) vuku bulmasıdır.Tanımlardan anlaşılacağı üzere kader ve kaza,Allah’ın sıfatlarıyla alakalıdır.Bu yüzden kader ve kazayı inkar eden Allah’ın sıfatlarını inkar etmiş olur.Allah’ın sıfatlarını inkar edene Müslüman denilir mi ?Ayet ve mütevatir hadisle sabit olan bilgileri inkar edene kafir denilir.

Sizler de duymuş olabilirsiniz ki bazı insanlar ” Bu benim kaderim mi ?” derler.Kader olmayan ne var ki ? Yapmadan önceki haline kader,yapılması durumunda da buna kaza denildiğini belirttik.Buna göre her şey kadere dahildir.Kaderin dışına çıkmak mümkün değildir.Evlenmemiz,boşanmamız,sınavlardaki başarımız ve başarısızlığımız,kaza etmemiz,uyumamız,yazmamız,okumamız vb. her ne yaparsak yapalım,yaptığımız her şey kadere dahildir.Kaderin dışına çıkmak mümkün değildir.Bu anlattıklarımıza evleneceğimiz kişi de dahildir.Yani evlendiğiniz kişi kaderinizdir.Kaderiniz olması,evleneceğiniz kişiyi Allah’ın belirlemesi değil,sizin belirlemeniz demektir.Kaderi Allah değil insan belirler.Kaderi Allah belirleseydi yaptığımız şeylerden sorumlu tutulmamız mantık hatası olurdu.

Konuyla ilgili ayet ve hadisler
“De ki: Allah’ın bizim için yazdığından başkası başımıza gelmez. Bizim dostumuz ve gözeticimiz O’dur. Öyleyse müminler yalnız Allah’a tevekkül etsinler.” (Tevbe:51)
”… O, her şeyi yaratmış ve yarattığı o şeyleri bir ölçüye göre takdir etmiştir.”(Furkan:2)
”Oysa Allah sizi de, yaptığınız şeyleri de yaratmıştır.”(Saffat : 96)
”Allah her şeyin yaratıcısıdır. O, her şeye vekildir.”(Zümer : 62)
”Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik.ister şükredici olsun ister nankör.”(İnsan : 3)
“Kul, hayrıyla, şerriyle kadere inanmadıkça,  kendine (hayır ve şerden) isabet edecek şeyi atlatmayacağını, (hayır ve şerden) kaçacak olan şeyi de yakalamayacağını bilmedikçe iman etmiş olmaz.” (Tirmizi, Kader 10, 2145)
“Siz bununla mı emrolundunuz  veya ben bunun için mi peygamber olarak gönderildim? Şunu biliniz ki sizden önceki ümmetler bu tür tartışmalara başladıkları zaman helâk olmuştur. Böyle tartışmalara girmemelisiniz.” (Tirmizî,Kader,1)

Kader,bir senaryo ve biz de oyuncu muyuz ?
Ne kader bir senaryodur  ne de biz bir oyuncuyuz. Kaderi ikiye ayırabiliriz: Izdırari kader, ihtiyari kader.İhtiyari kader,özgürlük alanı,eylemlerde serbestlik anlamına gelir.Izdırari kaderdeyse bir serbestlik düşünülemez çünkü bizzat kişinin kendi eylemi söz konusu değildir.Buna örnek olarak dünyaya gelmek,anne babayı seçmek verilebilir.İyi de herkes kaderini yaşamıyor mu yani yazılmış bir metni ?Herkesin kaderi yaşıyor olması,bizim oyuncu olduğumuz anlamına gelmez.Nitekim Allah,geleceği bildiğine göre,daha ruhlar yaratıldığında – insanlar dünyaya gönderilmeden önce-kimin ne yapacağını biliyordu ve bu bilgisini yazdı,biz de bu yazıya kader dedik.Yani yapacağımızı bildiği için yazdı.Yazdığı için yapmıyoruz.

Kader hakkında soru – cevap

Soru 1:”Allah her şeyin yaratıcısıdır. O, her şeye vekildir.”(Zümer : 62)
Bu ayete göre her şeyi Allah yaratıyor.Düşüncelerimizi de o yaratıyor.Bizler de düşüncelerimizi eyleme dönüştürmeye çalışıyoruz.Düşüncemize etki ettiğine göre Allah bizi yönlendirmiş olmuyor mu ?Biz bir insan öldürmeyi isteriz ve sonra öldürürüz.Bu isteme düşüncesini veren Allah değil mi ?

Cevap :
”Allah her şeyin yaratıcısıdır. O, her şeye vekildir.”(Zümer : 62) Bu ayette geçen ”Şey” kelimesi bilindiği üzere Arapçadır ve Arapçada şey kelimesi,düşünceleri kapsamaz.Yani somut varlıklar için kullanılır.Buna göre düşünceyi Allah yaratmıyor.Bu görüş,İmam Maturidi’ye aittir.

Soru 2: Allah irade etmeden bir şey olur mu ?
-Olmaz.
Allah’a küfreden yok mu ?
-Var.
Öyleyse Allah istemeden bir şeyler oluyor demiş olmadın mı ?Yani kendinle çelişmedin mi ?
-Haklısın.İyi de bu problemin içinden nasıl çıkacağız ?

Cevap :
Allah’ın irade etmesi iki türlü olur.Birincisi, istemesidir, razı-memnun-hoşnut olması anlamındadır.İkinci irade türü de yaratma anlamındadır.İşte Allah,her şeyi yaratması bakımından,onun iradesi dışında hiç bir şey olmaz.Razı olması bakımından konuya baktığımızda da kötü olan hiç bir fiilden razı olmaz.Yani Allah,her şeyin yaratıcısı olması bakımından iyiyi de kötüyü de murat eder ama hoşnut olması bakımından sadece hayrı irade eder.Allah kötü fiillerden razı olmasaydı bu kötü fiiller yapılmazdı,bu görüş batıldır,denilirse cevap olarak denilir ki dediğiniz gibi olsaydı o zaman kötü fiilleri işleyenleri cehenneme atacağını belirtmezdi.Kötü fiiller yapanların cehenneme atılacağı,Allah’ın bu fiillerden razı olmadığının bir belgesidir.

Soru 3 :”Oysa Allah sizi de, yaptığınız şeyleri de yaratmıştır.”(Saffat : 96)
Ayete göre yaptıklarımızı yani eylemlerimizi Allah yaratıyor.Bu durumda özgür değiliz,diyebilir miyiz ?

Cevap :
Klasik akait kitapları bu konuda şöyle der : ” Allahu halik,el abdu kasip.” yani Allah yaratıcı kul da kesp edicidir.Allah,kişinin yapmayı tasarladığı şeyleri yaratmaktadır.Bu durumda yine bir cebr (zorlama) söz konusu olmamış olur.

Soru 4: Dua etmek kaderdense dua etmenin ne anlamı var ?
Cevap :
Bu soru,dua etmek kaderden olduğuna göre etmeyelim,demektir.Dua etmezsen kaderde olmamalıdır.Bu da eşittir bu soru mantık hatasıdır.Konuya şöyle de yaklaşılabilir;hasta olunca niye doktora gidiyorsun ki kaderinde varsa zaten iyileşirsin doktora gitmek yanlıştır.Niye yemek yiyorsun ki kaderinde doymak varsa zaten doyacaksındır kendini boşuna yorma.

Soru 5: Zina hareketinin yaratıcısı Allah mı ? Allah derseniz zorla zina yaptırmış olmuyor mu ?
Cevap :
Zinayı zorla mı yapıyorsun ki Allah zinaya zorlamış olsun ? Zinayı zorla yapıyorsan,burada yaptıran suçludur.Zorla nasıl olur ?Birisi kafana silahı dayar ve zina yap yoksa seni öldürürüm der ve sen de yaparsan bu durumda zorla zina yapılmış olunur lakin burada silahı dayayan kim ?Zinaya zorlanan kişi zinayı yapmamalı ve  öldürülmeyi tercih etmelidir.

Soru 6:”Allah dileseydi elbette hepinizi bir tek ümmet yapardı. Fakat, o dilediğine dalâlet, dilediğine hidayet verir ve muhakkak surette hepiniz bütün yaptıklarınızdan sorumlu tutulacaksınız.” (Nahl,93)
Bak hem saptırıyor hem de sorumlu tutuyor.Demek ki hür değiliz demek ki adalet yok.Bu ayete rağmen hala özgürüz mü diyeceksiniz ?

Cevap :
Allah durduk yere kişiyi saptırmaz.Aslında saptırması,yaptıklarımızdan mesul olmamızdandır çükü yapmakta olduğumuz bazı şeylerden dolayı Allah hidayet vermemektedir.Kimlere hidayet vermeyeceğini belirtmiştir.Buna göre hidayet etmemesi bir sonuçtur.Sebepse kişinin yanlışlar üzerinde devam etmesidir.Yani kişi hak etmediği için,yanlış yaptığı için hidayete ulaşamaz.Bu yanlışlar Kur’an’da belirtilmiştir :

“Allah kâfirler topluluğunu hidayete eriştirmez.” (Bakara, 264)>Ayet
“Allah fâsıklar topluluğunu hidayete eriştirmez.” (Tevbe, 24) >Ayet
“Allah zalimler topluluğunu hidayete eriştirmez.” (Bakara, 258) >Ayet
”Her kim Allah tealanın kitabına uyarsa,Allah teala onu (dünyada) sapıtmaktan kurtarıp hidayete kavuşturur…”(A.El Mutteki,Kenzul Ummal:1,198 no :1000) >Hadis

Soru 7 : Allah kaderi yazdı.Belki beni kafir diye yazdı.Şimdi ben kafir değil de Müslüman olmak istesem ne olacak ?Biz bu kadere uymak zorunda olduğumuza göre burada bir zorlama yok mu ?
Cevap :
Allah her şeyi daha ezelde bilendir.Allah’ın bizim ileride ne yapacağımızı bilmesi ve ona göre yazmış olması bizim irademizi etkilemez. Çünkü  ilim sadece meçhulü izhar etmekten ibarettir.Bu ilim bizde olsaydı ona göre hareket edebilirdik ama bizde olmadığına göre o ilim iradeye etki etmez.Şimdi kafir birisi Müslüman olmak istese olabilir.Takvimlerde aylara göre, günlere göre, gök yüzünde mevcut olan Ayın şekli yazılıdır.Takvimlerde örneğin 12 Aralık 2050’de ay dolunay olacak,bilgisi yer alıyor olsun.Belirtilen tarih geldiğinde gök yüzünde mevcut olan Ay,takvimde yazdığı için o şekli mi alır ? Yoksa Ay o şekli alacağı için mi takvimlerde bu bilgi yer alır ?

Soru 8 : Sigara içenlerin ömrünün azalacağını bilim söylüyor.Bu durumda birisi sigara içse kaderindeki örneğin 70 yıllık ömür azalacak mı ?
Cevap :
Kişi sigara içecekse bu zaten kaderde yazılıdır.Bundan dolayı ömrü kısalmış olmaz,yine kaderindeki ömrü yaşamış olur.
Soru 9 : Akraba ziyaretleri ve sadaka vermek ömrü uzatır deniliyor bu doğruysa kader değişmeli değil mi ?
Cevap :
Yazdığınız soru bir hadise dayanmaktadır.Bu soruya iki şekilde cevap verilebilir.Birinci cevap ; Ömrün uzamasından maksat,kişinin zamanı değerlenecek,az zamanda çok iş yapacak anlamına gelebilir ki bu durumda ömür uzamış olmaz,yani o hadis mecazidir denilebilir.İkinci cevap olarak da kişinin gerçekten de ömrünün uzamasına vesile olur ama bu kaderi değiştirmez çünkü Allah o kişinin bunları yapacağını önceden bildiği için ona göre taktir etmiştir.

Soru 10 : Kader değişir mi ?
Cevap:
“Allah dilediğini siler, (dilediğini de) sabit bırakır. Bütün kitapların aslı onun yanındadır. ” (Rad : 39) Bu ayete dayanarak kaderin değişebileceği söylenmiştir.Ayrıca  S.Vehbi Efendi,Mecmuatül maarif sayfa 123’te Hz.Ömer’in  “Allah’ım adımı şakilerden yazmışsan adımı oradan sil.Saidler arasına yazmışsan orada sabit kıl… ” diye dua ettiği nakledilir.Bu ayete,Diyanet Kur’an Yolu tefsirinden bakmakla yetineceğiz.Ayetle ilgili detay arayanların İmam Kurtubinin el-Camiu li-Ahkâmi’l-Kur’an adlı eserine bakması yeterli olacaktır.

“Bu mealdeki âyetlerle sahabeden bazılarının yaptığı dualardan kaderin dahi değişebileceği sonucunu çıkaranlar olmuştur. Me¬selâ Hz. Ömer’in Kabe’yi tavaf ederken ağlayarak şu şekilde dua ettiği rivayet
edilmiştir: “Allahım eğer beni şekavet ehlinden (bedbaht) yazdıysan beni oradan sil, saadet ve mağfiret ehli arasına yaz. Çünkü sen dilediğini siler, dilediğini bıra¬kırsın, ana kitap senin kalındadır. “