Olumsuzluk kelimelerinin temel görevi, önüne geldiği kelimelerin mânâsını kalbetmek, yani ters çevirip müspet kelâmı menfî hale getirmektir. Kelimelerin bu şekilde kullanımı yukarıda anlatılmıştı.
Şimdi ise, olumsuzluk edatı olup önüne geldiği fiilin mânâsını olumsuz yapmayan, daha doğrusu olumsuzluk edatı ile birlikte kullanılmasına rağmen mânâsı olumsuz olmayan fiiller üzerinde duracağız. Zira burada anlamı olumsuz yapamayan edat değil, bilakis fiilin kendi taşıdığı anlamdır.
Bunlar, nâkıs fiil olan ناك ve benzerlerinden istimrar (devamlılık) bildiren fiiller grubundandır. Anlamları ise, genel olarak “devamlılık”tır59. Bu fiiler َلاما َفتِ َ ئ ,ما بَِرحَ ,ما زَ ve
ما انْفَكّ ’dir.
Örneğin لاز, nâkıs fiillerden olup “ayrıldı, vazgeçti, bıraktı, kayboldu” demektir ki, bunlar genel olarak olumsuzluğa delalet eden mânâlardır. Başına olumsuzluk edatı ام geldiğinde َلاما زَ olur, yani iki menfî yan yana gelir; bu iki menfînin peş peşe gelmesinden
55 A’raf 7/172.
56 Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye, III,255; İbrahim, Abdulalîm, en-Nahvu’l-vazîfî, Kahire, 1389/1969, s.305; Arapça Dilbilgisi, s.299; Çakır, Mehmed, Arapça’da Kelime Yapısı, İzmir, 1981, s.127; Akdağ, Hasan, Arap Dilinde Edatlar, Konya, 1981, s.9, 41, 46, 58, 63, 105, 113, 135;
57 Tekâsür 102/3.
58 Mu’cemu kavâ‘idi’l-‘Arabiyyeti’l-‘âlemiyye, s.142; Arapça Dilbilgisi, s.299.
59 Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye, II,273; en-Nûru’l-mudî’, s.19,
131
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
لاز, nâkıs fiildir. Mânâsı “ayrıldı, vazgeçti, bıraktı, kayboldu” demektir.
َ لا تَزالُ ضَاحِ Hâlâ gülüyorsun. ًاك
لاز ’nin mâzîsinde ام, muzârisinde de لا kullanımı daha yaygındır.
زال ,بَِرحَ mânâsınadır.
ًاممَا بَِرحَ الرَّجُ ُ ل نائِ Adam hâlâ uyuyor.
﴿انيلإ َقاُلوا َلنْ نَبْرَحَ عََليه عَاكِفِينَ حَتَّى يَرْ ِ جعَ مُوسَى﴾ Onlar ise ‘Musa yanımıza dönünceye kadar ona
tapmaya devam edeceğiz’ dediler60.
َئَفتِ de diğerleri gibi ما ile kullanıldığında “hâlâ, devam ediyor, sürüyor” mânâlarına
gelmektedir.
Kasemden sonra َئَفتِ ’deki olumsuzluk edatının hazfi câizdir. Bu durumda
olumsuzluk edatı olmaksızın menfî mânâya gelir61. Bu durum her dilde olup, olumsuzluk
anlamı konteksten çıkarılır.
﴾ تالله تَفْتَئُ تَذْكُرُ يوسُفَ ﴿ Ömrün heba oldu, geçti sen hala Yusuf’u dilinden
düşürmüyorsun62. Yani mânâ, ‘sen bu işi yapma’ demektir.
انْفَكّ de nâkıs fiildir. Olumsuzluk edatıyla kullanıldığında istimrar ifade eder.
ما انْفَكَّ زيدٌ بَاكِ Zeyd henüz ağlamayı kesmedi. ًاي
Nâkıs fiillerin olumsuzu sadece harfle değil, fiil ve isimle de yapılabilmektedir63.
دِهَلسْتَ تَبْرَحُ مجْتَ ًا Hâlâ çalıyorsun.
زُهَيْرٌ غَيْر مُنْفَكٍّ قائِمًا بالوَ Züheyr hâlâ ödevini yapıyor. ِبِجا
Nâkıs fiiller, hiçbir şarta bağlı olmaksızın kendisinden sonra gelen cümlenin ismini ref, haberini de nasb ederler. Ancak bu dört fiilin (َلامَا انْفَكّ ,مَا َفتِ َ ئ ,مَا بَِرحَ ,مَا زَ ) amel etmesinin
şartı, kendilerini olumsuzluk (nefy), nehy, dua ve istifham-ı inkarinin geçmesidir. Yine
bunların mâzî ve muzâri çekimleri olup emri gelmez. Nâkıs fiillerden دام ’nin amel şartı
ise kendisini mastariye ما ’sının geçmesidir64.
KAYNAK : Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Fırat University Journal of Social Science
Cilt: 11 Sayı: 2, Sayfa: 119-136, ELAZIĞ-2001
