İtikaf-Ramazan’da İtikaf

*İstilahtaki manası : Bir camide ibadet niyeti ile beklemektir.(4)

*İtikafın hükmü : Duruma göre değişken olsa da Ramazan’ın son on günü yapmak sünnettir.(5)
Zühri’nin şu sözü çok yerindedir :

’’ Hz.Peygamber’in vefat edene dek hiç terk etmediği bir fiili (itikafı) ,insanların terk etmesine şaşmamak elde değildir! ’’(6)

(7)
___________________
Dipnotlar
1-İbrahim Halebi,Multekal Ebhur,s.79,Salah bilici kitap evi,İstanbul;Serdar Mutçalı,Luğat,a-k-f mad.; Kirmani,el-Kevâkibu’d-Derârî fi Şerhî Sahîhi’l-Buhâri,c.9,s.163,Daru ihyai turasi’l Arabiy,1981
2- وَالْهَدْيَ مَعْكُوفًا أَن يَبْلُغَ مَحِلَّهُ (Fetih,25) bu ayette geçen ’ مَعْكُوفًا’ kelimesi itikaf kelimesi ile aynı kökten gelmektedir (ismi meful).(a-k-f) Bu durumda aynı kökten olan bir kelimenin Kur’an’da geçtiğini söyleyebiliriz.Ayrıca أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ (Bakara,125) bu ayette de aynı kökten olan kelime ’الْعَاكِفِين’ (ismi fail)olarak gözükmektedir.Bir diğer ayette فَأَتَوْاْ عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ (Araf,138) ’يَعْكُفُون’ (F.Muzarii) olarak görünmektedir. Yine bu kelime ’ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عَاكِفًا ’ ayetinde de geçmektedir.(Taha,97) Bu ayette gördüğünüz üzere ’ عَاكِفًا’ (ismi fail) şeklinde geçmiştir.
3-كانَ رسولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم يَعتَكِفُ العَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ
’’Resûlullah ( S.A. v) ramazanın son on gününde itikâfa çekilirdi.’’Buhari, İtikaf 1,6 (33.Bap,2025 numaralı hadis); Müslim, İtikâf 1-4. Ayrıca bk.Ebu Davut, Savm 77, 78; Tirmizi,Savm,71; İbni Mâce, Sıyam 58;A.B.Hanbel,Müsned;İbn Huzeyme,Sahih;Hakim,Müstedrek ala Sahihayn;Ebu Avane,Müstehrac;Nesai,Sünen-i Kübra;Darekutni,Sünen;Beyhaki,Sünen-i Kübra;Beyhaki,Marifetu Sünen ve’l Asar;İshak b.Rahuye (Buhari’nin hocalarındandır.),Müsned;Abdurrezzak,Musannef ; İbn Ebi Hatim,el-İlel;Beyhaki,Şuabu’l iman;İbn Hazm (Zahirî),el-Muhalla;İbn Abdil Ber,el-Temhid;İraki,Tarhu’t Tesrib;Cessas,Ahkamu’l Kur’an;Tahavi,Ahkamu’l Kur’an;Beyhaki,Fezailu’l Evkat… Muhammet Fuad Abdul Baki, El-lülüü Vel Mercan Fima ittifeka aleyhi’ş Şeyhan (Buhari Ve Müslim İttifak Ettiği Hadisler),İtikaf, 1, genel,727,c.2,Daru ihyai kutubil Arabiyye …

Buhari rivayeti için cerh-tadil :
حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ حَدَّثَنَا اللَّيْثُ عَنْ عُقَيْلٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَيْرِ عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا زَوْج النَّبِيِّ ” أَنَّ النَّبِيَّ خ كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ حَتَّى تَوَفَّاهُ اللَّهُ ” ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ

I.     عبد الله بن يوسف (Abdullah b.Yusuf) : Sikadır (güvenilir).İbn Cevzi Keşfu’n Nekkab’ta bu ravinin Dımaşk ehlinden olduğunu yazmıştır.Ebu Cafer Tahavi de Şerhu Meani’l Asar’da bu ravi için ’rivayet ehlidir.’ demiştir.İbn Hibban da el-Sikat’ta sika ravi demiştir.
II.     ليث (Leys b. Sa’d b.Abdurrahman) : Sikadır.Meşhur fakih,imamdır.Fıkıh kitaplarında fetvalarına rastlanmaktadır.Beyhaki , Sünen-i Kübra’sında bu zattan , imam ,hafız,kıraat nakilcisi,Mısır ehlinin alimidir.Zamanımızın alimlerinden birisidir,diyerek bahseder. İbn Hibban da el-Sikat’ta sika ravi demiştir.Ebu Abdullah Hakim de Marifeti Ulumi’l Hadis adlı kitabında sika demiş ve bu ismi Müstedrek’inde zikretmiştir.
III.     عقيل (Ukayl b.Halid b. Ukayl) : İbn Hibban da el-Sikat’ta,İbn Hacer de el-Takrib’te sika ravi demiştir.
IV.     ابن شهاب (Muhammed b.Müslim b.Ubeydullah b. Haris b. Zühre b.Kilab) : Fakihtir,hafızdır,buna dair ittifak vardır.Hakim Müstedrek’te sika demiştir. İbn Hibban da el-Sikat’ta sika ravi ve en iyi ezbercilerdendir demiştir.İbn Hacer de el-Takrib’te sika demiştir.Suyuti de alimlerden birisidir demiştir.
V.     عروة بن الزبير (Urve b.Zubeyr) : Sika ve meşhur fakihtir. İbn Hibban da el-Sikat’ta,İbn Hacer de el-Takrib’te sika ravi demiştir.
VI.     عائشة (Aişe binti Ebi Bekr el-Siddik/Ümmül muminin) Peygamberimizin eşi Hz.Aişe.Sahabidir.
Diğer hadisler ;
أَنَّ النَّبيَّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم كانَ يَعْتَكِفُ العَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضانَ ، حَتَّى تَوَفَّاهُ اللَّه تعالى ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزواجُهُ مِنْ بعْدِهِ
’’Nebî sallAllahu aleyhi ve sellem, vefat edinceye kadar ramazanın son on gününde itikâfa girmiştir. Vefatından sonra eşleri itikâfa girmeye devam ettiler.’’(Buhârî, İ’tikâf 1 (2026); Müslim, İ’tikâf 5. Ayrıca bk. Ebû Davud, Savm 77); ’’Nebi ( S.A. v) her ramazan on gün itikâfa girerdi. Vefat ettiği senenin ramazanında yirmi gün itikâfa girdi.’’(Buhâri, İtikâf 17. Ayrıca bk. Ebû Dâvud, Savm 78; İbni Mâce, Sıyâm 58;Muhammet Fuad Abdul Baki, El-lülüü Vel Mercan Fima ittifeka aleyhi’ş Şeyhan (Buhari Ve Müslim İttifak Ettiği Hadisler),İtikaf, 2, genel,728,c.2,Daru ihyai kutubil Arabiyye
4- A.F.Yavuz, İslam İlmihali,s.242-243,İstanbul Dağıtım A.Ş.2002; L.Şentürk,S.Yazıcı,2009,s.263,Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,16.Baskı,Ankara;Kadınların itikafı hususunda ihtilaf çıkmıştır.D.İ.B: ’’Kadınlar evlerinin bir odasında itikafa girerler.’’D.İ.B iki ciltlik ilmihal,C.1,s.405,Ankara,Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,2006,İmam Nevevi,yukarıdaki hadislerin kadınların itikafına izin verdiğini ifade ederken,İmam Ebu Hanife ise kadınların itikafı ancak evlerinde sahih olur,demiştir.Bk.Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.204,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut…Maliki mezhebine göre kadın ve erkek her ikisi de evlerinde itikafa girebilir çünkü onlara göre tedavvu’nun faziletlisi evde olanıdır.A.B.Hanbel ile Ebu Hanife erkekler için mescidi şart koşmuştur.Huzeyfe demiştir ki itikaf ancak üç camide geçerli olur : 1-Mekke mescidi 2-Medine mescidi 3-Mescid-i Aksa.Said b.Museyyeb demiştir ki :’’ İtikaf sadece mescid-i nebi’de geçerli olur.’’ bk.İbn Ebi Şeybe (2,338-9672) ;Abdurrezzak,4,346 (8008)…Huzeyfe de aynı şeyi söylemiştir.Bk.Tahavi,Şerhu Meani’l Asar ve Tuhfetu’l Ahbar 3,82(1500) ve İsmail Ali’nin Mucem’i 2,720-721 /(336)… Beyhaki 4,316 ve Zehebi,Tarihu’l İslam’da 24,270 ve Siyer’de 15,81…el-Muhalla,5,195 ve İbn Cevzi,Tahkik’te 2,109 (1181) bu rivayetlere yer vermiştir./Bu rivayetler için Zehebi Siyer’de sahih derken Elbani de el-Sahiha’da (2786) isnadı şeyhayn’a (Buhari-Müslim) göre sahih,der.İtikafın sadece üç mescitte geçerli olacağını belirten hadisin farklı rivayetleri mevcuttur.Biz özet geçtik.’’ لا إعتكاف إلا في المسجد الحرام ومسجد المدينة’’ (Mescidi haram ve mescid-i Medine dışındaki yerlerde itikaf olmaz.) hadisi Hz.Ali’ye isnat edilir.Şuralarda geçmektedir ; İbn Abi Şeybe,2,337(9670) Benzer hadisler Abdurrezzak 6,346 (8009) ve İbn Ebi Şeybe’de farklı bir isnad ile 9670’de geçmektedir.Öte yandan itikafın sadece Cuma namazlarının kılındığı yerlerde sahih olacağını söyleyenler de mevcuttur.Bk. el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.13,s.617,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar…Bir grup alim de itikafın her mescitte olabileceğini belirtmiştir.Bu görüş de Ebu Seleme ve Şube’den rivayet edilmiştir.Bu görüşte olan alimlerden bir kısmı şunlardır : Ebu Hanife,Sevri,imam Şafii’nin yeni/son görüşü,A.B.Hanbel,İshak,Davut ve cumhur.Bk.Muhtasar-ı ihtilafi’l Ulema,2,48;Ravzatu’t Talibin,2,398;el-Muhalla,5,193;el-Muğni,4,461.Daha geniş bilgi için şerh kaynaklarına bakınız.
5-Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.200,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut; Buhari şarihi Ayni müstehap derken,Muhit’te müekket sünnet denildiğini,Mebsut’ta ise meşru olarak geçtiğini belirtir.Bk.Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.200,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut; D.İ.B tek ciltlik İslam İlmihal’inde ise müekket ve kifai sünnet olarak geçer.Bk.L.Şentürk,S.Yazıcı,2009,s.263,Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,16.Baskı,Ankara; Mülteka’l Ebhur’da da müekket sünnet olduğu yazılıdır.Haşiye olarak da kifailik yönüne değinilmiştir.Bk.Multekal Ebhur,s.79,Salah bilici kitap evi,İstanbul;D.İ.Başkanlığını temsil eden iki ciltlik İlmihal’de ise ’Özellikle Ramazan’ın son on gününde itikafa girilmesi müstehap kabul edilmiştir…Hatta Hanefiler müekket ve kifai sünnet olarak kabul eder…’ denilerek hükme değinilmiştir.Bk.C.1,s.405,Ankara,Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,2006 ;A.F.Yavuz ise hükme daha geniş değinmiştir.İtikaf;1-Vacip 2-Müekket ve kifai sünnet 3-Müstehap olmak üzere üç farklı hükme sahip olabilir.Vacip itikaf,kişinin itikafa nezr (adak) etmesidir.Sünnet itikaf ise Ramazan’ın son on gününde yapılan itikaftır.Müstehap itikaf ise bu ikisi dışında kalandır.Örneğin Ramazan ayı dışında ve nezr olmayan bir itikaf yapmak gibi.(İslam İlmihali,s.242-243,İstanbul Dağıtım A.Ş.2002) İmam Nevevi’nin kendisine ait olan Müslim şerhinde belirttiği üzere ’İtikafın geçerliliği için oruç tutmuş olmak’ şart değildir.Yani hiç oruç tutmayanlar da itikaf yapabilir.Bk.Nevevi,el-Minhac Şerh Sahih-i Müslim,c.8,s.67,1.Baskı,1929,el-Matbaatu’l Mısriyye bi’l Ezher
6-Ayni,Umdetu’l Kari,c.11,s.200,Daru kutubil ilmiyye,2001,1.Baskı,Beyrut
7-D.İ.B iki ciltlik ilmihal,C.1,s.405,Ankara,Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,2006;İtikafın süre yönünden tavan sınırı olmadığına dair ittifak vardır.İtikafın taban süresi hakkında ise ihtilaf vardır.Nevevi ’bir an olsa da olur’ demiştir.Bk. Nevevi,el-Minhac Şerh Sahih-i Müslim,c.8,s.67,1.Baskı,1929,el-Matbaatu’l Mısriyye bi’l Ezher…İtikaf en az bir gün olmalı,iki gün olmalı,10 gün olmalı (imam Malik’in sözü) diye çeşitli görüşler de aktarılmıştır.Bk.İbn Hacer el-Askalani,Fethul Bari,c.4,s.272; el-Tevzih li şerhi camii’s sahih,Siraceddin Ebi Hafs ömer b.Ali b.Ahmet el-Ensari el-Şafii,Darul felah,c.617,s.54,1.Baskı,2008,Vakıflar Bakanlığı-Katar