Ulema Tavla oynamanın haram olduğuna dair mutlak olarak ittifak etmiştir. Ücret karşılığında oynanması halinde ihtilafsız olarak haramdır.ücret/gelir mukabilinde oynanmaması durumunda ise ihtilaf vardır lakin çoğunluğun görüşüne göre bir gelir elde edilmese dahi bu oyunu oynamak yine de haramdır.Haram oluşuna dair icma, günümüze dek nakledilmiştir.(1)
Tavla ile ilgili olarak hadislerde geçen kelime,çoğunlukla ’’Nerd’’ ve ’’Nerdeşir’’ dir.Öyle ise öncelikle nerd kelimesinin manasını çözelim.
1-Nerd,küp/zar ve taşlar aracılığı ile oynanan bir oyundur…Halkın nazarında bu oyun,tavla diye tarif edilir.(2)
2-Tavlanın Arapça’daki ismi “Nerd”dir. Tavla çok eski bir oyundur. Arapların bunu Farslılardan aldığı söylenir. Buna delil olarak nerd’in asıl adının “Nerdeşir” olduğu gösterilmektedir.(3)
3-Kutular/zarlar ve taşlar aracılığı ile oynanan bir oyundur,oyunun gerektirdiği yönde taşlar hareket ettirilir.Günümüzde bu oyunun ne olduğu aşikardır,tavladır.(4)
İmam Nevevi ,Müslim şerhinde’nerdeşir ile oyun oynamanın haramlığı’ babında bir hadis zikreder ve bu hadis Şafii için (bu oyunun haramlığına dair) delil olduğunu ifade eder.(5) Esasında imam Nevevi’nin bu açtığı başlıkla nerd’in ne olduğunu da ifade etmiş olur.
Tavla oynamanın haram olduğuna dair deliller :
من لعب بالنرد فقد عصى الله ورسوله
“Kim tavla ile oynarsa Allah ve Resûlüne isyân etmiştir.”(6)
D.İ.B iki ciltlik ilmihal’de(7) ’’…hadisin senedi bakımından zayıflığı üzerinde durulmuştur.’’ diye yazar lakin ilgili kitabın,şevahitten bahsetmemesi ve özellikle de senedi zayıf olsa da manasının sahih olduğunu belirtmemesi dikkat çekicidir.(avam okurlar için yanıltıcı olma riski yüksektir.)Ebu Musa el Eş’ari ile Seid bin Ebi Hind arasında inkita (kopukluk) vardır.Bunu Ebu Zür’a ve diğerleri zikretmiştir.Bu hadis
mürseldir
…şevahidi bu hadisi manaca desteklemektedir.Bu yüzden hasendir.(8) Hakim’in Müstedrek’inde belirttiğine göre bu hadis,Şeyhan (Buhari ve Müslim)’in şartlarına göre sahihtir.(9)مَنْ لَعِبَ بِالنَّرْدَشِيرِ فَكَأَنَّمَا صَبَغَ يَدَهُ فِي لَحْمِ خِنْزِيرٍ وَدَمِهِ
’’Kim tavla oyunu oynarsa elini domuz kanına bulamış gibi olur.”(10)İmam Nevevi ’’ Alimler demiştir ki ’Nerdeşir,nerd (tavla)’dir. Nerd ise Arapçalaşmış bir yabancı kelimedir.Hadiste geçen ’’ elini domuz kanına bulamış’’ tabiri ise sanki onu yemiş olur,demektir.Bu teşbih,onun etini yemiş olmanın haramlığına kıyasen,haramlık göstergesidir.(domuzun eti haram olduğu gibi,domuz eti ile yapılan teşbih sanatı da haramlık göstergesidir.) En doğrusunu Allah bilir.’’(11)
اجْتَنِبُوا هَذِهِ الْكِعَابَ الْمَرْسُومَةَ الَّتِي يُزْجَرُ بِهَا زَجْرًا فَإِنَّهَا مِنَ الْمَيْسِرِ
“Şu itilerek öne doğru atılan, üzerlerinde işaretler bulunan bu iki küp şeklindeki şeyden (kiâb/zardan) uzak durunuz. Çünkü bunlar Acemlerin kumarıdır.”(12)
Hadis ,isnadındaki İbrah.m b. Müslim el-Hecerî nedeniyle zayıftır.(13)Ancak hadis Abdullah b. Mes‘ûd’un sözünden mevkûf olarak da rivâyet edilmiştir.(14)Darekutni ve Beyhaki mevkuf rivayetin sahih olan rivayet olduğunu söylemektedirler.(15)Nafi’den rivayet edildiğine göre; Abdullah bin Ömer ’’Kendi ehlinden birisini tavla oynarken bulduğunda,onu (ehlinden olanı) darb eder ve onu (tavla araç gerecini) kırardı.’’(16)Ayşe (R.Anha) validemiz kendisine ait olan evde oturan bir hane halkının yanlarında bir tavla bulunduğunu işitince onlara: “Eğer onu çıkartmazsanız ben elbette sizi evimden çıkartacağım.” diye haber yollamıştır.(17)
Allame Elbani,(18) bu hadisin isnadı hasendir ve bu söz mevkuftur.(sahabi sözüdür.)
İbn Abdil Ber,(19) Hz.Aişe’nin bu yasaklayıcı tavrını inkar etmek (delil olarak görmemek) mümkün değildir.O kendisinde olan ilme dayanarak bu tavrı sergilemiştir,onun bu tavrı kişisel görüşü değildir.Aynı şekilde Abdullah Bin Ömer’in tavla araç gereçlerini kırması ve tavla oynayanları dövmesi de kişisel görüş olmaz.Bu tutumlar ancak,Allah resulunun kendilerine ulaşan sözleri nedeni ile sergilenmiş davranışlardır.Delillerden bir kısmına değindikten sonra ;
gelelim tavlanın hükmüne
İlk olarak , Müslim hadisi dışında hiç bir delil olmasaydı tek başına bu hadis bile o oyunun haram olduğuna delalet eder.Nitekim bu hadis,İmam Şafii ve cumhurun tavla ile oynamanın haram olduğuna dair kullandıkları
delildir
Öte yandan Şevkani ise bu hadis,bu oyunun haram olduğuna işaret eder,demiştir.Yani sarih olarak haramlığı göstermez sadece işaret eder. (20)İkinci olarak,selefin (Sahabe,tabiin,ilk müctehitler) bu konudaki tutumu her şeyi göstermektedir.Selef tavla oynamayı kumardan saymıştır.Bu bile tavla oynamanın haram olduğunu göstermeye yeterlidir,bunda şüphe yoktur.Selefin bu oyuna karşı olan set tutumu ve oynayana karşı verilen şiddetli ceza,bu oyunun helal olmadığını gösterir.Ayrıca aşikarca bu oyunu oynayanın şahitliğini kabul etmeyen alimler vardır bu da bu oyunun haram olduğuna delildir.(21)Kim tavla oynarsa onun adilliğine inanılmaz/şahitliği geçersiz sayılır.
Kenz şerhinde (hanefi fıkhı) Zeylai, tavla ile oynamak fısktır.Şahitliği reddedilir çünkü o oyunu oynayan hadis delili ile melundur.Melun ise nasıl adaletli olsun da şahitliği itibar görsün ?(22)Bir gelir sağlanmasa bile haramdır,onun haramlığı kendisindendir,tıpkı şarap gibi.(yani bizatihi haramdır.Bir damla şarabın haram oluşunun (nas ile izahı vardır) akli izahı yoktur.Çok içmeninse aklı örteceği ve fesada neden olacağı açıktır.)(23)
İbn Hacer el-Heytemî, Tavla oynamak ile ilgili olarak :’’İmam harameyn (cüveyni)’den nakledilmiştir ki o ’sahih olan tavlanın kebair günahlardan bir günah oluşudur’demiştir.Hem sonra zikredilen aşikar deliller onun büyük günah olduğuna delildir.Domuz etine olan teşbih,şiddetli bir uyarı ifade eder.(yani hadiste illa haram kelimesini aramak hatadır.Müracaat: Usulu fıkıh) ’’ demiştir.(24)
Sahabenin tavla oynadığına dair gelen haberler bir değer taşımamaktadır.Sahabenin tavlayı güzel görmediğine dair en net delil Hz.Ayşe’nin ve A.B.Ömer’in yukarıda vermiş olduğumuz tutumudur.(25)Dünya Müslüman alimler birliği başkanı
Prof.Dr.Yusuf Kardavi
’’ Tavla,kendisi hakkında nebevi sünnet tarafından yasak gelen oyunlardan bir oyundur.
Ebul Velid el Baci,Muvatta şerhinde der ki :’’Sahabenin tavla oynadığına dair haber sabit değildir.Böyle bir haber olsaydı o haber,elbette ki onların bu yasağı bilmediğine hamledilirdi.’’ Kumar yönü olmaksızın bile tavla oynamak,Allah’a asi olmaktır.Bu oyunu oynayanın tövbe etmesi gerekir çünkü tavla oynamak bizatihi kumardır,ulema arasında bu konuda ihtilaf yoktur.(26)
Tavla 4 imama göre haramdır,ister para karşılığında olsun,isterse para söz konusu olmasın durum budur.Fakat bazı Şafii imamları, ’ücret söz konusu olmadığında tavla kumardan sayılmaz’ inancına binaen buna cevaz vermiştir.İmam Şafii ve ona tabi olan alimlerin çoğunluğu ve A.B.Hanbel ve Ebu Hanife ve diğer önde gelen imamlar, ücretli veya ücretsiz oynansın tavla oynamaya haram demiştir.(27)
Her oyun ki içerisinde kumar vardır,o oyun haramdır.O oyun kumardan sayılır.Her kim bu oyunu tekrar tekrar oynarsa şahitliği kabul edilmez.(28)Zeylai’den nakledildiğine göre tavlanın haram olduğuna dair icma vardır. (29)
Özet : bu konu ile ilgili üç görüş vardır ;
1-O mutlak olarak haramdır,ister para karşılığı oynansın isterse para karşılığı oynanmasın.Bu görüş cumhura (alimlerin çoğunluğuna) aittir.
2- O oyun tenzihen mekruhtur,haram değildir.Bu görüş de Ebu İshak el Mervezi gibi bazı Şafii alimlerine aittir.
3-O oyunun kumara dahil olmadığı sürece,Allah’a ve topluma olan vazifeler aksatılmadıkça mübahtır.Bu görüş Diyanet İşleri Başkanlığına aittir.(30)
Tercihe şayan olan görüş ise birinci görüştür çünkü pek çok alimin bildirdiği üzere icma bunu gerektirir.Allah en iyisini bilir.(31)
دَعْ مَا يَرِيبُكَ إِلَى مَا لَا يَرِيبُكَ فَإِنَّ الصِّدْقَ طُمَأْنِينَةٌ وَإِنَّ الْكَذِبَ رِيبَةٌ
“Sana şüphe veren şeyleri terk et, şüphe vermeyen şeyleri yap çünkü doğruluk kalpleri sükünete kavuşturur, yalancılık şüpheye düşürür.” (32)
_____________________________
DİPNOTLAR
1-Kurtubi,8,337;Hafız Münziri,Terğig 4,49;İbn Kudame,el Muğni,9,172 ; Zehebi,el Kebair,s.97
2-Mucemul Vesid,2/912
3-İbn Manzûr, Lisanü’l-Arab, VI, 4392
4-Ali Emin Hüseyin Yunus,el El’abul Riyaziyye;Ahkamiha ve zavabiduha fil fikhil islamiyye , s.252
5-15,15/s.115
6-Ebu Davud, Edeb, 56 (4938); İbn Mâce, Edeb, 43 (3762); Muvatta, Rüya, 6 (2,958,6) ; Edebul Müfred,Buhari (1272) ;Hakim, 50,1;İbn Ebi Dünya,Zemmül Melahi,(2,161);Beyhaki,10/514,215 ;A.B.Hanbel,Müsned 6/394,397,400
7-c.2,s.118,2006-Ankara
8-Nasiruddin Elbani ,İrvaul Ğalil fi Tahrici ehadisi’l Menari’s Sebil,8.Cilt,s.285-286,Mektebetül İslami,1.Baskı,1979
9-C.1,S.220,Darul Marife,Beyrtu-Lübnan
10-Müslim, Şir 10, (2260) ;Ebu Davut (4939); İbn Mace (3763);A.B.H.Müsned (361,5/352) ;Edebul Müfred,Buhari (1271)
11-(Müslim şerhi 16,15)
12-A.B.Hanbel,Müsned, 1, 446; İbn Ebi Dünya, Zemmu’l-melâhi,s.68, No: 77; İbn Adiy, el-Kâmil, 1, 216; Beyhaki, es-Sünenül kübra, 10, 215; Şuabu’l-iman, 5, 238, No: 6501
13-İbn Hacer, Takribu’t-tehzib,s.116,No:254
14-Abdürrezzak, el-Musannef,10,467, No: 19727; İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, V, 288, No: 26143; Buhari, el-Edebu’l-müfred, s. 434, No: 1270; Beyhaki, es-Sünenü’l-kübra, 10, 215
15-el İlel, 5, 315; es-Sünenül-kübra, 10, 215
16-Elbani , Sahih-i Edebil Müfret’te (960), isnadı sahih mevkuf (sahabi sözü) hadistir, demiştir.
17-Beyhaki, Sünen-i Kübra, No:20960,10/365;Muvatta (2/958);Buhari,Edebul Müfred (1247)
18- Sahih-i Edebil Müfret(961)
19-el İstizkar,8/460
20-Neylul Evtar,8,258,Darul Marife-Beyrut
21-Ebu İshak el Şirazi,El Mühezzeb fil Müzehheb,2/326
el-Kâsânî, Bedâi’u’s-Senâi’de (6/269)
22-4,121
23-Mecmuul enhur 2,198;Fetavayı hindiyye 3,368;el Furusiyye,61
24-Zevacir 2,172-173
25-İbn Abdil Ber,el İstizkar,8/461
26-Âcurri, Tahrimu’n-nerd ve şatranc,s.53,Suud,1982,1.Baskı
27-İbn Teymiyye,el Fetava,32/242 ; İbn Kudame,el Muğni,Daru İhyahi’t Turasi’l Arabiy,1985,1.Baskı,10.Cilt,Oyun Faslı
28-İbn Kudame,el Muğni,Daru İhyahi’t Turasi’l Arabiy,1985,1.Baskı,10.Cilt,Oyun Faslı
29-Tebyinül-Hakaik 6,32 ; Terhib ve Tergib,Münziri 4,4
30-D.İ.B. iki ciltlik ilmihal,c.2,s.120-Ankara-2006
31-Âcurri, Tahrimu’n-nerd ve şatranc,s.53,Suud,1982,1.Baskı
32-Tirmizi,2518; Tirmizi’nin belirttiğine göre bu hadis hasen-sahih’tir.Hakim ve İbn Hibban isnadı sahih demiştir, bakınız:Mekasidul Hasene fima iştehera alel elsine,c.1,s.257(manası zaten sahihtir.)
Hadisin ’’ Sana şüphe veren şeyleri terk et, şüphe vermeyen şeyleri yap.’’ kısmı pek çok kitapta geçer;Nesai,Sünen-i suğra;Sünen-i Darimi;A.B.Hanbel,Müsned;İbn Huzeyme,Sahih;İbn Hibban,Sahih;Hakim,Müstedrek;Nesai,Sünen-i Kübra;Beyhaki,Sünen-i Kübra;Ebu Davut Tayalisi,Müsned;Müsned,Bezzar;Müsned-i Ebu Yala;Metalibu Aliye,İbn Hacer;Müsned-i Şamiyyin,Taberani;Abdurrezzak,Musannef;İbn Ebi Şeybe,Musannef;Taberani,Mucemül Kebir;İbn Arabi,Mucem;Şuabul İman,Beyhaki;el Tahkik fi mesailil hilaf,İbn Cevzi;el Zühd,A.B.Hanbel…
