• İlahiyat Arapça Eğitim Seti
  • D.B.Meal Video Takip
  • Sanal-Medrese
  • İlahiyat Arapça Eğitim Seti
  • D.B.Meal Video Takip
  • Sanal-Medrese
SEÇME YAZILAR
Browse:
  • Home
  • SEÇME YAZILAR
  • EDEBİYATTA HARFLERİN YERİ

EDEBİYATTA HARFLERİN YERİ

by Admin in SEÇME YAZILAR

Hem tasavvuf edebiyatında hem de dini içerik taşımayan ede­biyatta Hurufîlik izlerine oldukça bol rastlanmaktadır. Dini içerik taşımayan edebiyatın ise gerek halk gerek Divan Edebiyatı kısım­larında bütünüyle olmasa bile bazı harflerin -lâdînî anlamda- sev­gilinin veya âşığın bir uzvu veya bir vasfı olarak kullanıldığı gö­rülmektedir.

Örneğin “Muhibbi” mahlaslı Kanuni Sultan Süley­man’ın şu şiiri böyledir:[140]

Cîm zülfün elif ol kamet ü mîm ol dehenin

lik yok nâm u nişanı o denenden sühenin

Görüldüğü gibi burada Muhibbi, sevgilinin saçını Cim’e, bo­yunu Elife, ağzını da Mim’e benzetmektedir. Bunun dışında Dal harfinin saç, aşıkın boyu, ihtiyar kişi; Ra harfinin kaş; Ayn ve Sad harflerinin göz; Nun harfinin ise kaş, boy ve tersine dönmüş san­dal manalarına geldiği de bilinmektedir. Karamanlı Nizâmî’nin şu şiirinde de saça, boya ve kaşa benzetilen Cim, Elif ve Nun harf­leri bir araya getirilince şiirin ikinci mısrasındaki “can” kelimesi ortaya çıkmaktadır:[141]

Çün zülfü cîm ü kaddi elif kaşı nûn imiş

Dersem nola o serv-i gül-endâma can dahi

Tasavvufta harflerin mahiyetinin büyük anlam ifade etmesi edebî dokümanlarına da doğal olarak yansımıştır. Kısaca özetle­mek gerekirse Elif harfi bütün tecelliyatın sırlarını ihtiva eder. Aslı noktadır ve bütün harfler, Eliften veya noktadan meydana gel­miştir. Ebced hesabıyla değeri l’dir ve harflerin İlkidir. Allah lafzı Elif ile başladığı için Elif harfi vahdete; diğer harflerden Ba ise, ikiliğe, kesrete ve Besmelenin sırrına işaret eder. Mim harfi de yokluğa, mekan âlemine veya maddeye delalet eder.[142]

Cihânın aslı âdemdir elif yazılmasa demdir

Olar bu sırra mahremdir olardır hemhem-i İsâ

Oğlanlar Şeyhi ibrahim’in “Dil-i dânâ” adlı kasidesindeki bu beytinde Elif, vahdete; dem (kan) kesrete işarettir. Âdem yani in­san, Eliften yani vahdetten uzaklaştıkça kesrete dalacak ve sade­ce maddeden ibaret kalacaktır.[143]

Rüyalarda görülen harflerin dahi bîr takım anlamlara geldiği ileri sürülür. Örneğin:

“Elif ululuğa işaret olur

Rif at-i kadrine beşaret olur

Bâ ise cism ü cana rahattır

Tâ ise husûl-i hacettir

Mîm olursa muradını alacak

Nün ise hatırı melûl kalacak

Vav ise işleri oi olur giryân[144]

Yunus Emre’nin ( 720/1320-1321) şiirlerinde ve divanında hat­ta Risâletü’n-Nushıyye adlı mesnevisinde sık sık sayılara ve harf­lere yer verdiği görülmektedir.[145] Sözgelimi Yunus’un sayıları kul­lanmasına şu beyti örnek olarak verebiliriz:

“Dört kapudur kırk makam yüz altmış menzil var

An’erene açılur velayet derecesi[146]

Öyle anlaşılıyor ki Yunus’a göre dörtler âleminin yanında 4 kapının ifadesi olarak 40 makam 160 menzil bulunmakta ve bun­lara ulaşanlar velayet derecesine ulaşmış olmaktadırlar.

Başka bir beytinde de şu sayıları kullanır:

“Yüz yîğirmi dört bin hâsı dört yüz kırk dört tabakası

Devlet makamında ol gün ulu hânedândayıdum.”[147]

Aşağıdaki beyitlerinde ise Yunus harflere işaret eder:

“Dört kitabun ma’nîsi beliüdür bîr Elifde!

Sen Elifi bilmezsin, bu nice okumakdur?”

“Yiğirmi dokuz hece okusan ucdan uca

Sen Elif dirsin Hoca, ma’nisi ne dimekdür?[148]

Ayrıca edebiyatta bîr tarz olarak genellikle mısra başındaki ke­limelerin ilk harflerinin alt alta Eliften Ye’ye kadar alfabetik an­lamda devam eden şiirler vardır ki bunlara “elif-nâme” ler denir. Türk edebiyatında yüze yakın

elif-nâme” şairi tespit edilmiştir. Nesimî’nin “elîf-name”sinden bazı beyitler şu şekildedir:[149]

Te Taâlallah sever isen vefa kıl bendene

Se sevaba gir bana bir buse eyleyip atâ

İm cehennem nârıdır her dem senin uşşâkına

Ha hayât-ı câvidândır leblerin ey meh-lika

Y yanağın medh eder bülbül gibi bîdâr olup

Bu NESÎM-‘ye vefa yerine kıl nâz u cefâ[150]

V- Kaynaklar

Gölpınarlı’ya göre Hurufîlik ve bu mezheb daha doğrusu ku­rucusu Fadlullâlı hakkında etraflı bîr inceleme yapılmadığı söyle­nebilir. Gölpınarlı,Hurufîlik hakkında en ciddi incelemenin Tah­ran Üniversitesi Pehlevî dili profesörü Dr. Sâdık Keyâ’nın “Vaja-Nâma-i Gurgâni”‘adli eserinde yer aldığını söyler. Ancak bu eser bilhassa Gurgân lehçesiyle Farsçayı kıyaslamayı esas tutmuş, bu yüzden de eser daha ziyade lehçe hususiyetleri üzerinde durmuş­tur.[151]

Harputlu İshak Efendi adlı bir âlim de Hurufîlerin İslam dışı niyet ve işaretlerini kendi deyişiyle ehl-i imana duyurmak maksa­dıyla Kâşifü ‘l-Esrâr ve Dâfiu ‘l-Eşrâr adlı bir kitap kaleme alarak kendi deyişiyle farzı kifaye olan bir görevi bu vesileyle yerine ge­tirmeye çalışmıştır.[152]

Bir tespit olarak da ifade edilen sahayla ilgili kaynak eksikliği bizi bu çalışmada özellikte Hurufîlik, Fadlullah ve Nesimî nin ha­yatlarına ayrılan bölümlerde tarih ve edebiyata ilişkin ulaşılabilen birinci ve ikinci el kaynaklarda bulabildiğimiz bilgilerle gideril­meye çalışılmış olup özellikle Nesimi’nin hayatı ve düşüncesine ilişkin

malumat -hayatına dair çok az bilgi bulunması da dikkate alınarak- yazdığı şiirlerden hareketle ortaya konmaya gayret edil­miştir.

Çalışmamızı yönlendiren literatür içinde tarih ve edebiyat kay­naklan yanında ilgisi ölçüsünde müstağni kalamayacağımız tefsir edebiyatı da yerini almıştır.

“Zatımı Tebriz’de keşfettim

Vahdet’in güneşi

İlk kez Azerbeycan ‘da göründü

Çünkü Tanrı bu ülkeyi kutsamıştır

O, peygamberlerin ve ermişlerin parıldayan elmasıdır”

(Fazlullah Hurufî, Cavidan-nâme’den)[153]

islam ve harfler

islam öncesinde harfler

[140] Çelebioğlu, “Harflere Dair”, 62.

[141] Başka örnekler ve harflerin tarih düşürme, muamma ve lûgazlarda kullanışı için bkz. Çelebioğlu, “Harflere Dair”, 62.

[142] Çelebioğlu, -‘Harflere Dair”, 62-63.

[143] Çelebioğlu,  “Harflere Dair”, 63.

[144] Çelebioğlu, -Harflere Dair”, 63.

[145] Ayan, Hüseyin, “Yunus Emrede Sayılar”, Uluslararası Yunus Enire Sempoz­yumu Bildirileri, (Ank., 7-10 Ekim 1991), Ank. 1995, AKM. Yay., s.371.

[146] Ayan, “Yunus Emrede Sayılar”, 375.

[147] Ayan, “Yunus Emrede Sayılar”, 377.

[148] Ayan, “Yunus Emrede Sayılar”, 383.

[149] Çelebioğlu,   Harflere Dair”, 65.

[150] Yrd. Doç. Dr. Mustafa Ünver, Hurufilik Ve Kuran (Nesimi Örneği), Fecr Yayınları, Ankara 2003: 43-45.

[151] Gölpınarlı, Hurufîlik Metinleri Katalogu, 1.

[152] Bkz. İshak Efendi, Kâşifü’l-Esrâr, 2, 279. 46

[153] Yrd. Doç. Dr. Mustafa Ünver, Hurufilik Ve Kuran (Nesimi Örneği), Fecr Yayınları, Ankara 2003: 45-46.

AdminPost author

Merkez-i Delil

Cevabı iptal etmek için tıklayın.

You must be logged in to post a comment.

Takvim

Ocak 2023
P S Ç P C C P
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031  
« May    

Add some widgets to this area!

Ulumulislam.com 2022 Sanal Medrese

WhatsApp ile görüşelim