Kabir Azabı -Araştırma

فَوَقٰيهُ اللّٰهُ سَيِّپَاتِ مَا مَكَرُوا وَحَاقَ بِاٰلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ
اَلنَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ اَدْخِلُوا اٰلَ فِرْعَوْنَ اَشَدَّ الْعَذَابِ

Allah, onu, onların hilelerinin kötülüklerinden korudu. Firavun ailesini, azâbın en kötüsü kuşattı.
(Öyle bir) ateş ki, onlar sabah akşam ona sunulurlar. Kıyametin kopacağı
günde de, “Firavun ailesini azabın en şiddetlisine sokun” denilecektir. (Mumin suresi (Ğafir) 46. ayet)

İlgili ayette Firavun hanedanının sabah akşam ateşe sunulduğunu , kıyamet kopunca da daha şiddetli azap görecekleri anlamaktayız.Dikkat edilecek nokta , kıyametin kopacağı günden önce azap gördükleri ayet ile açıkça sabitti.Kıyametten önce Allah tarafından yapılan azaba ’’ Kabir ’’ azabı demekteyiz.Öyle ise kabir azabı ayet ile sabittir.Nitekim bu anlayışı İmam Kurtubi’nin El Camiu li Ahkamil Kur’an’ı başta olmak üzere pek çok tefsirde görmekteyiz.

وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْاَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ اَهْلِ الْمَدٖينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ اِلٰى عَذَابٍ عَظٖيمٍ

Çevrenizdeki bedevîlerden birtakım münafıklar vardır. Medine halkından da münafıklıkta direnenler var ki sen onları bilmezsin. Biz onları biliriz. Onlara iki defa azap edeceğiz. Sonra da büyük bir azaba itileceklerdir. ( Tevbe suresi 101. ayet)

Ayette ’’ Onlara iki defa azap edeceğiz. Sonra da büyük bir azaba itileceklerdir. ’’ manasına gelen yer hakkında D.İ.B Kur’an Yolu Tefsiri : ’’ öldürülecekler; sonra da -asıl âhiret azabından evvel- kabir azabına çarptırılacaklardır.’’ demektedir. (Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı, Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez, Prof. Dr. Sabrettin Gümüş, Kur’an Yolu :3/78-79)

Ayrıca ; Hasan,Ferra ve Katade derler ki: İki azaptan kasıt dünya azabı ile kabir azabıdır.(Kurtubi,El camiu li ahkamil Kur’an,Tevbe süresi,Darül Fikr)

يَوْمَ لَا يُغْنٖى عَنْهُمْ كَيْدُهُمْ شَيْپًا وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ

وَاِنَّ لِلَّذٖينَ ظَلَمُوا عَذَابًا دُونَ ذٰلِكَ وَلٰكِنَّ اَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ

O gün tuzakları kendilerine hiçbir fayda vermeyecektir ve kendilerine yardım da edilmeyecektir.Şüphesiz zulmedenlere bundan başka bir azap daha var. Fakat onların çoğu bilmezler.(Tur suresi 46 ve 47. ayet)

İbn Abbas, “Bu, kabir azabıdır.” der.( Muhammed Ali Sabuni, Safvetüt Tefasir, Ensar Neşriyat: 6/213)

يُثَبِّتُ اللّٰهُ الَّذٖينَ اٰمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِى الْحَيٰوةِ الدُّنْيَا وَفِى الْاٰخِرَةِ

Allah, iman edenleri hem dünya hayatında hem de ahirette sabit bir sözle sağlamlaştırır… (İbrahim 27)
’’Bir görüşe göre ayette bildirilen dünya hayatından maksat, kabir hayatıdır; çünkü ölüler yeniden dirilinceye kadar dünyadadırlar. Ahiretten maksat ise hesap zamanıdır. Bir başka görüşe göreyse dünya hayatından maksat kişinin kabirde sorguya çekildiği andır; nitekim Hz. Peygamber de buna işaret buyurmuştur.’’(D.İ.B Kur’an Yolu Tefsiri,ilgili ayet. ; F.Razi,Mefatihul Ğayb,Darül Fikr,İlgili ayet)

Sahih Ve Hasen Hadisler

**İbn Recep el hanbeli ,Ehvalül Kubur ve ehvalu ehlih adlı kitabında kabir azabına dair varit olan hadislerin mütevatir olduğunu belirtir. (Daru kitabil Arabi,Beyrut,tek cilt,3.baskı,1994)

كَانَ يَدْعُو فِي الصَّلَاةِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ

Hz.Peygamber , Namazda ’’ Ey Allah’ım! Beni kabir azabından koru.’’ diye dua ederdi.
(Sahih,Buhari 2 kez; Sahih,Müslim 2 kez ;Sünen,Ebu davut 2 kez ; Tirmizi ; Sünen-i suğra,Nesai 4 kez ;Sünen,Darimi ;Müsned,A.B.Hanbel 5 kez ; Sahih,İbn Huzeyme ; Sahih,İbn Hibban ;Müstedrek ala sahihayn,Hakim Nisaburi 2 kez ;Müstahrec,Ebu Avane ;Sünen-i Kübra,Nesai 2 kez ; Musannef,Abdürrezzak 2 kez ; Şuabul iman , Beyhaki 2 kez ; Edebül Müfret , Buhari ; … Deavatül kebir,Beyhaki 3 kez ; El dua,Taberani 2 kez ;Siyeru alamu nubela,Zehebi ;Fazlu yevmi arafe,İbn Asakir ;Tehzibul Asar,Taberi 6 kez ; İsbatu azabil kabr ve sualil melekeyn,Beyhaki )

Şimdi düşünüyoruz , Hz.Peygamber var olmayan bir şeyden mi Allah’a sığındı ?Demek ki ’’kabir azabı yoktur.’’ diyenler çok büyük bir yanılgı içindedir.Hadis sahihtir. ( 1 )

مَنْ قَرَأَ تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ كُلَّ لَيْلَةٍ مَنَعَهُ اللَّهُ بِهَا مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ

Her kim her gece ’’Tebarekellezi…’’ okursa ,Allah o kişiye kabir azabını yasaklar. (Nesai ,Süneni Kübra(10475),Kütübül ilmiyye,6 cilt,Beyrut,1.baskı) -Elbani Sahih-i Terğib ve terhib’te hadisi hasen görmüştür. ( 2 )

القبر أول منازل الآخرة   فإن ينج منه فما بعده أيسرُ منه   وإن لم ينج منه فما بعده أشدُّ منه

“Kabir, ahiret duraklarının ilkidir. Bir kimse eğer o duraktan kurtulursa sonraki durakları daha kolay geçer. Kurtulamazsa, sonrakileri geçmek daha zor olacaktır.”
(Tirmizî, “Zühd”, 5; İbn Mace, “Zühd”, 32-İbn Mace’de inne ile başlar. ; A.B.Hanbel,Müsned ;Müstedrek ala sahihayn 😉 – Elbani , hadisi hasen görmüştür. ( 3 )

يُفْتَنُونَ فِي قُبُورِهِمْ إِلَّا الشَّهِيدَ

Şehit (ler) hariç , (insanların) tüm kabirdekiler hesaba çekilir. (Nesai,Sünen-i Suğra, 2053 ; Nesai,Sünen-i Kübra 2191) – Elbani hadisi sahih görmüştür. (4)

ثُمَّ أَمَرَهُمْ أَنْ يَتَعَوَّذُوا مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ

’’…Sonra (Hz.Peygamber) onlara kabir azabından sığınmalarını emretti.’’ (Buhari’de 2 kez ;İmam Malik’in Muvatta’sında 1 kez ;Aynı mana lafız farklı olmak üzere A.B.Hanbel’in Müsned’inde 1 kez ;Müstehrce,Ebu Avane ;Sünen-i kübra,Beyhaki… ;Marifetu sünen vel asar,Beyhaki ;Müsned-i muvatta,Cevheri ; Müsned,Rabia bin habib ;Musannef,Abdurrezzak ; Müşkilul Asar,Tahavi 2 kez ; Temhid,İbn abdil Ber…) Sahih hadis. (5)

مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى قَبْرَيْنِ، فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمَا لَيُعَذَّبَانِ، وَمَا يُعَذَّبَانِ فِي كَبِيرٍ، أَمَّا أَحَدُهُمَا فَكَانَ يَمْشِي بِالنَّمِيمَةِ، وَأَمَّا الآخَرُ فَكَانَ لَا يَسْتَتِرُ مِنْ بَوْلِهِ

Allah’ın (c.celalüh) Rasülü (A.Selam) iki kabre uğradı ve :’’Şüphesiz ki o ikisi azap çekiyorlar. Çektikleri azap da büyük bir şey değildir (korunması zor olmayan bir şeydi.) Oysa o şey, büyük günahtı. Onlardan birisi, idrar sıçramasına karşı korunmazdı. Diğeri ise laf taşırdı…’’dedi.(Müslim,Beyhaki,Süneni sağır ;Beyhaki , süneni kübra ;İbn Ebi şeybe,Musannef ; Beyhaki,Şuabül iman 😉 Sahih hadis. (6)

اسْتَعِيذُوا بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ

Kabir azabından Allah’a sığının.
( Sünen-i Ebu Davut ; Müsned-i A.B.Hanbel 3 kez ; Sahih-i İbn hibban ;müsned-i Ebu yala ; Musannef-i İbn Ebi Şeybe 4 kez ; Mucemul kebir,Taberani… ; Şerhi usulu itikat eli sünnet vel cemaat,Al Kai ; İstab azabil kabri ve sualil melekeyn,Beyhaki 2 kez ;Şuabül iman,Beyhaki ;Tehzibul asar,Taberi ; Hilyetül evliya,Ebu neim ;Tarih,İbn Ebi Heyseme ;El zühd vel rakaik,İbn mübarek ;Edebül müfret,Buhari ; El dua,Taberani..)
Sahihtir. ( 7)

وَقَدْ وَجَبَتِ الشَّمْسُ، فَسَمِعَ صَوْتًا، فَقَالَ يَهُودُ تُعَذَّبُ فِي قُبُورِهَا

خَرَجَ حِينَ وَجَبَتِ الشَّمْسُ، فَقَالَ إِنَّ هَذِهِ أَصْوَاتُ يَهُودَ تُعَذَّبُ فِي قُبُورِهَا

“Güneş battıktan sonra Rasulullah (A.Selam) çıkmıştı, bir ses işitti: ’ Bu, kabirlerinde azap çeken Yahudilerin sesidir.’ buyurdular.” (Buhari, Cenaiz 4.102, Cenaiz 88, Müslim, Cennet 69;Nesai,Süneni suğra ; A.B.Hanbel,Müsned 2 kez )
Sahih hadis (8)

يَدْعُو اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ

’’ (Hz.Peygamber) ’Ey Allah’ım kabir azabından sana sığınırım.’ diye dua ederdi.’’
(Buhari 2 kez;Müslim 2 kez ; Camiu Tirmizi;Süneni Ebu Davut 2 kez ;Süneni suğra,Nesai 4 kez ; Sünen-i Darimi ; A.B.Hanbel,Müsned 5 kez;Sahih,İbn Huzeyme 2 kez ;Sahih,İbn Hibban;Müstahrec,Ebu Avane;Sünen-i Kübra,Nesai 5 kez ;Beyhaki, Süneni Kübra;Ebu davut Tayalasi,Müsned;Abdurrezzak,Musannef 2 kez ; Taberani,Mucemul evsad;Şuabül iman,Beyhaki 2 kez ;Tehzibul Asar,Taberi 6 kez ; Deavatül kebir,Beyhaki ; El dua,Taberani ; Mucemu şuyuhi el kebir,Zehebi )    Sahih hadis (9)

الْمُسْلِمُ إِذَا سُئِلَ فِي الْقَبْرِ يَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ

Kabirde Müslümana sorulduğu zaman,Allah (c.celalüh)’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed (A.Selam) ’ın onun rasülü olduğuna şahitlik eder.(Buhari , 4699 ;Benzer lafız ile Ebu Davut’un sünen’inde de geçer 4750 )   Sahih hadis (10)

Not :Buhari’de cenaiz bahsinde kabir azabı ile ilgili daha fazla sahih hadis vardır.

Zayıf Ve Uydurma Hadisler

Bu alanda bir hadis sunmakla yetineceğim;

إِنَّمَا الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ

Kabir cennet bahçelerinden bir bahçe, yahut Cehennem çukurlarından bir çukurdur.(Tirmizi,Kıyamet 26,2460 ;Mucemül evsad,Taberani )

İsnadı ( manası değil ! ) şiddetli zayıftır.Tirmizi,garip der,Aclunu,Şevkani ve Elbani ise isnadı zayıf der.Zaten garip hadisler çoğunlukla zayıftır. (11)

………………..

Hadisleri rivayet eden raviler hakkında bilgi – Rical İlmi

1-   Cerh-Tadil
a.     حكم بن نافع : Sikadır. (sağlam-güvenilir)   İbn Hİbban,Ebu hatim razi,İbn hacer,A.B.Hanbel
b.     شعيب بن دينار : Sika ve hadis hafızıdır. İbn Hİbban,Ebu hatim razi,İbn hacer,Nesai,Zehebi,A.B.Hanbel
c.     محمد بن شهاب الزهري : Sika,fakih,hadis hafızıdır. İbn Hİbban,Ebu hatim razi,İbn hacer,Nesai,Zehebi,A.B.Hanbel,Hakim,Suyuti,Ebu davut bu kişi için şöyle der : ’’Hadis yönünden insanların en güzelidir.’’
d.     عروة بن الزبير الأسدي : Sika ve meşhur fakihtir.Vakidi,İbn Hibban,İbn Hacer , Takrib adlı kitabında ’’ Sika ve meşhur fakihtir.’’ demiştir.
e.     عائشة بنت أبي بكر الصديق : Hz.Aişe , inceleme dışıdır.Suyuti :’’ Müminlerin annesidir.’’

2-   Cerh-Tadil
a.     عبيد الله بن عبد الكريم المخزومي : İmam,hafız,meşhur fakihtir.İbn hibban,Nesai,İbn hacer,Ebu bekir bin ebi şeybe’nin sözü yeterli olmalı :’’ Ben ondan daha iyi ezberci görmedim.’’
b.     محمد بن عبيد الله القرشي : Sikadır.İbn hibban,Darekutni,ibn hacer,Ebu hatim razi
c.     عبد العزيز بن سلمة بن دينار : Sikadır.İbn hibban,Nesai,ibn hacer,Yahya bin muin
d.     سهيل بن ذكوان : Sikadır.Ebu ahmet bin adiy el cürcani,ibn cevzi,ukyali,Ömer bin Şahin,Eyu yala,A.B.Hanbel,ibn abdil ber.
e.     عرفجة بن عبد الواحد : Makbul ravidir.ibn hacer Takrib’te makbul demiştir.
f.     عاصم بن بهدلة : Sadıktır,hasenül hadis.Ebu bekir bezzar :’’Hadis hafızı değildir,kimse onun hadisini yazmayı terk etmedi,meşhurdur.’’ A.B.Hanbel de bu kişi için iyi kimsedir,demiştir.Nesai’de hafız değildir lakin hadislerinin yazılmasında sakınca yoktur der.İbn hacer , kıraat konusunda huccettir der.
g.     زر بن حبيش الأسدي : Sikadır.İbn hibban,İbn Hacer,İbn Abdil ber,Vakidi
h.     عبد الله بن مسعود : Sahabidir.

3-   Cerh-Tadil
a.     يحيى بن معين : Sika,hafız,cerh-tadil imamı.Ebu davut : ’’ Rical alimidir.’’ A.B.Hanbel :’’Rical konusunda en alimimizdi.’’ Zehebi :’’ Cerh ve tadil imamıdır,sikadır,meşhur hafızdır.’’
b.     هشام بن يوسف : Sikadır.İbn hibban,Hakim,Ebu hatim razi,İbn Hacer
c.     عبد الله بن بحير بن ريسان : Hasendir.Zehebi : Münkerdir.Yahya bin muin : Sikadır.
d.     هانئ البربري : Hasendir.Zehebi,ibn hibban : sikadır.Nesai : Hadisi yazılır.İbn hacer : Sadıktır.
e.     عثمان بن عفان : Sahabidir. 3 . halifedir, cennetle müjdelenmiştir.

4-   Cerh-Tadil
a.     إبراهيم بن الحسن بن الهيثم : Sikadır.İbn hibban,Zehebi,İbn hacer
b.     حجاج بن محمد : Sikadır.İbn Hİbban,Nesai,İbn hacer
c.     الليث بن سعد الفهمي : Sika,fakih ve meşhur imamdır.Beyhaki sünen-i kübra’sında ’’ hafız ve imamdır.’’ demiştir.Ebu hatim razi,A.B.Hanbel,Nesai,yahya bin muin : Sikadır.
d.     معاوية بن صالح الحضرمي : Sadıktır,çeşitli evhamlar da vardır. Bezzar : Sikadır. Ebu hatim razi : Hadisi yazılır,hasendir fakat delil olarak kullanılamaz.Ebu zür’a razi : Sika ve muhaddistir.A.B.Hanbel : Sikadır.Nesai : Sikadır.Ahmet bin abdullah el Acli : Sikadır.Zehebi : Sadıktır.Vakidi : Sikadır,çok hadisi vardır.
e.     صفوان بن عمرو بن هرم : Sikadır.Ebu hatim razi,Nesai,İbn hacer,Zehebi
f.     راشد بن سعد : Sikadır. Ebu hatim razi,Nesai,İbn hacer,ahmet bin abdullah el acli,Zehebi

5-   Cerh-Tadil
a.     عبد الله بن مسلمة بن قعنب : Sikadır.İbn hibban , İbn Hacer,Yahya bin muin…
b.     مالك بن أنس الأصبحي : Maliki mezhebinin baş imamıdır,sikadır,fakihtir,abittir.Beyhaki : ’’Sikadır…’’
c.     يحيى بن سعيد الأنصاري : Sikadır.Ebu zür’a razi,ibn hibban,Ebu hatim razi…
d.     عمرة بنت عبد الرحمن الأنصارية : Sikadır.İbn hacer :Sikadır.Zehebi : ’’Tabiin fukahasının büyüklerindendir.’’
e.     عائشة بنت أبي بكر الصديق : Hz.Aişe.inceleme dışıdır.

6-   Cerh-Tadil
a.     عبد الله بن سعيد الكندي : Sikadır.Ebu yala,İbn hibban,İbn hacer
b.     محمد بن العلاء الهمداني : Sika ve hadis hafızıdır.İbn hibban,Nesai,ibn hacer,Zehebi.
c.     إسحاق بن راهويه المروزي : Sika,hafız ve hadis imamıdır.Ebu zür’a razi : ’’İshak’tan daha hıfza sahip ravi yoktur.’’İbn hibban : ’’Zamanının önde gelen fıkıh,ilim ve ezbercisidir.’’Nesai :’İmamlardan birisidir.Sikadır.’’
d.     وكيع بن الجراح الرؤاسي : Sika,hafız ve hadis imamıdır.Ebu hatim razi,Ebu davut,İbn hibban,ishak bin rahuye : ’’Ezberi yazılır.’’
e.     سليمان بن مهران الأعمش : Sika ve hafızdır.Ebu hatim razi :’’Sikadır ve hadisi delil olarak kullanılır.’’Ebu zür’a razi : ’’İmamdır.’’
f.     مجاهد بن جبر : Sikadır,tefsirde imamdır.Ebu zür’a razi,İbn hacer,Zehebi,Vakidi.İbn hibban :’’ Fahiktir,abittir.’’
g.     طاوس بن كيسان : Sikadır.Ebu zür’a razi,İbn hibban,Suyuti,İbn Hacer Takrib adlı kitabında :’’Sikadır,faziletli fakihtir.’’ der.
h.     عبد الله بن العباس القرشي : Sahabidir.

7-   Cerh-Tadil
a.     عثمان بن أبي شيبة العبسي: Sika,meşhur hafız.Beyhaki : Huccettir.İbn hacer : Sika ve hafızdır.yahya bin muin : Sikadır.
b.     جرير بن عبد الحميد الضبي : Sikadır.Hakim,Beyhaki,İbn hibban,Nesai.
c.     هناد بن السري التميمي : Sikadır.Nesai,İbn hibban,Zehebi.
d.     محمد بن خازم : Sikadır.Beyhaki,İbn hibban,Zehebi,Ebu Yala.
e.     سليمان بن مهران : Sika ve hafızdır.Ebu zür’a razi,İbn hibban,Ebu hatim razi,Nesai,İbn hacer
f.     المنهال بن عمرو الأسدي : Sikadır.İbn hibban,Nesai,Yahya bin muin
g.     زاذان الكندي : Sikadır.Ebu hafs ömer bin şahin,Zehebi,Vakidi,Hatip bağdadi
h.     البراء بن عازب الأنصاري : Sahabidir.

8-   Cerh-Tadil
a.     محمد بن المثنى العنزي : Sikadır.Zehebi.Yahya bin muin.
b.     يحيى بن سعيد القطان : Sika ve hadis hafızıdır.Beyhaki,Ebu hatim razi.
c.     شعبة بن الحجاج العتكي : Abit,sika,hadis hafızı.Tahavi, Müşkilül Asar adlı kitabında ’’ İmamdır,hafızdır,hucettir.’’ der.
d.     عون بن أبي جحيفة السوائي : Sikadır.Ebu hatim razi,İbn hibban,Nesai,Zehebi
e.     وهب بن وهب السوائي : Sahabidir.

9-   Cerh-Tadil
a.     مسلم بن إبراهيم : Sikadır.İbn hibban,Vakidi
b.     هشام بن سنبر : Sikadır.Beyhaki,İbn Hibban,Hakim,İsmail bin Ali
c.     يحيى بن صالح بن المتوكل : Sikadır fakat müdelles olduğu da söylenmiştir.Ebu Cafer Ukayli :’’Tedellüs ile zikrolunur.’’ Ebu hatim razi :’’ İmamdır.Sadece sikalığı duyulmuştur.’’Hakim de Müstedrek’te sika der.
d.     أبو سلمة بن عبد الرحمن الزهري : Sikadır.Ebu hatim razi,Zehebi,Yahya bin muin
e.     عبد الرحمن بن صخر : أبو هريرة : Ebu Hureyre.Sahabidir.

10-   Cerh-Tadil
a.     هشام بن عبد الملك : Sikadır.Zehebi : ’’ Hadis hafızıdır.’’
b.     شعبة بن الحجاج بن الورد : Sika ve hafızdır.Tahavi,Müşkilul Asar’da :’’ Hadis hafızı,huccet ve imamdır.’’ der.
c.     علقمة بن مرثد : Sikadır.İbn Hibban,Nesai,A.B.Hanbel.
d.     سعد بن عبيدة : Sikadır.İbn Hacer,Nesai,İbn hibban.
e.     البراء بن عازب الأنصاري : Sahabidir.

11-   Cerh-Tadil
a.     محمد بن أحمد القرشي : Hasendir.İbn Hacer sadık,demiştir.
b.     القاسم بن الحكم العرني : Hasendir.Ebu zür’a razi : Sadıktır.Ebu hatim razi :’’Hadisleri yazılır fakat o hadis delil olarak kullanılamaz.’’
c.     عبيد الله بن الوليد الوصافي : Metruktur.Ebu Ahmet Hakim :’’ Kavi değildir.’’Ebu Ahmet bin adi El cürcani:’’Zayftır.’’ İbn Asakir :’’ Tarih-i Dımaşk’ta :’’Şiddetli zayıftır.’’ demiştir.Ukayli :’’Hadislerine tabi olunmaz.’’Ebu hatim razi :’’ Zayıftır.’’ İbn Hİbban:’’Metruk,münker.’’Ebu davut sicistani :’’Hadiste bir şey değildir.’’ A.B.Hanbel :’’ Bilgi için hadisi yazılır,hadiste sağlam değildir.’’ Nesai :’’Sika değildir.’’ İbn hacer :’’Zayıftır.’’ Darekutni:’’Metruktur.’’ Zehebi :’’Zayıftır.’’
d.     عطية بن سعد العوفي : Zayıftır.Ukayli,Ebu hatim razi,Cürcani,İbn Hibban…
e.     أبو سعيد الخدري : Sahabidir.